معناشناسی ذبح
مجمع البحرین؛ ج2، ص349(فخر الدین طریحی):
قوله تعالى: وَ فَدَیْناهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ [صافات: 107] الفداء: جَعل الشیء مکانَ الشیء لدفع الضرر عنه، قیل وصف بالعظیم لضخامة جثته. و الذبح بالکسر: ما یُذبح من الحیوان، أو معناه أنا جعلنا الذبح بدلا عنه کالأسیر یُفدى:
فداکردن یعنی چیزی را جایگزین چیزی کردن برای دفع ضرر از آن؛ بلاگردان کردن، و ذبح به کسر ذال یعنی آنچه ذبح میشود.
وَ فِی الْحَدِیثَ" یَعْنِی بِکَبْشٍ أَمْلَحَ یَمْشِی فِی سَوَادٍ وَ یَأْکُلُ فِی سَوَادٍ وَ یَبُولُ فِی سَوَادٍ قَرَنَ فَحْلٍ"[و الأملح ما خالط سواده بیاض] وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ" الذَّبْحِ الْعَظِیمِ الْحُسَیْنِ ع":
مراد از ذبح عظیم، قوچی سیاه و سفید است و در حدیث دیگری هست که مراد امام حسین است.
و اختلف فی الذبیح فقیل هو إسحاق، و الأظهر من الروایة أنه إسماعیل، و یعضده قَوْلِهِ (ص)" أَنَا ابْنُ الذَّبِیحَیْنِ" و قوله تعالى بعد إیراد قصة الذبح: وَ بَشَّرْناهُ بِإِسْحاقَ.:
در اینکه ذبیح(کسی که بنا بود قربانی شود)کیست اختلاف شده است و ظاهرتر بر طبق روایت اسماعیل است و سخن پیامبر که "من فرزند دو ذبیح ام" و کلام خدا بعد از قصه ذبح که "ما به ابراهیم، اسحاق را بشارت دادیم" موید آن است.
وَ فِی حَدِیثٍ الصَّادِقِ (ع)" کَانَ الذَّبِیحُ إِسْمَاعِیلَ لَکِنَّ إِسْحَاقَ لَمَّا وُلِدَ تَمَنَّى أَنْ یَکُونَ هُوَ الذَّبِیحِ لِیَنَالَ دَرَجَةٍ إِسْمَاعِیلَ فَسَمَّاهُ اللَّهِ ذَبِیحاً بَیْنَ الْمَلَائِکَةُ لِتَمَنِّیهِ لِذَلِکَ":
امام صادق علیه السلام:ذبیح، اسماعیل بود لکن وقتی اسحاق متولد شد آرزو کرد که او ذبیح[= قربانی] بشود تا به درجه اسماعیل برسد و لذا خداوند به خاطر این آرزویش او را در بین فرشتگان، ذبیح نامید.
وَ عَنِ الْبَاقِرِ (ع)" أَرَادَ إِبْرَاهِیمَ أَنْ یَذْبَحَ ابْنِهِ إِسْمَاعِیلَ فِی الْمَوْضِعِ الَّذِی حَمَلَتْ أُمُّ رَسُولِ اللَّهِ (ص) عِنْدَ الْجَمْرَةِ الْوُسْطَى، فَلَمْ یَزَلْ مَضْرَبُهُمْ یَتَوَارَثُونَهُ کابرا عَنْ کَابِرٍ حَتَّى کَانَ آخِرَ مَنِ ارْتَحَلَ مِنْهُ عَلِیُّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع فِی شَیْءٍ کَانَ بَیْنَ بَنِی هَاشِمٍ وَ بَنِی أُمَیَّةَ، فَارْتَحَلَ فَضَرَبَ بِالْعَرِینِ".
و الذبیح: المذبوح، و الذبیحة مثله، و الهاء لغلبة الاسم.
وَ قَوْلِهِ (ص)" أَنَا ابْنُ الذَّبِیحَیْنِ.