واژه شناسی فترت و مشتقات آن در قرآن
فتر، فُتور، فترة؛ فاتر، تفتیر [ = انقطاع و سکون و ضعف]
1. یا أَهْلَ الْکِتابِ قَدْ جاءَکُمْ رَسُولُنا یُبَیِّنُ لَکُمْ عَلى فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ أَنْ تَقُولُوا ما جاءَنا مِنْ بَشِیرٍ وَ لا نَذِیرٍ فَقَدْ جاءَکُمْ بَشِیرٌ وَ نَذِیرٌ وَ اللَّهُ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ (مائده:19)
اى اهل کتاب(یهود و نصارای)! رسول ما به سوى شما آمده است در حالى که بعد از فَترت میان پیامبران، [حقایق را] براى شما تبیین که مبادا [روز قیامت] بگویید نه بشارت دهندهاى به سوى ما آمد، و نه بیم دهندهاى، [هم اکنون پیامبر] بشارت دهنده و بیم دهنده به سوى شما آمد و خداوند بر همه چیز توانا است.
2. وَ لَهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ مَنْ عِنْدَهُ لا یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِهِ وَ لا یَسْتَحْسِرُونَ / یُسَبِّحُونَ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ لا یَفْتُرُونَ (انبیاء:19 و 20) همه کسانی که در آسمانها و زمین اند مملوک خداوندند و کسانی که نزد او هستند از عبادتش استکبار نمی ورزند و خسته نمی شوند/ شب و روز او را تسبیح می گویند و خسته و ضعیف نمی شوند.
الاستحسار الانقطاع عن الإعیاء... و التسبیح باللیل و النهار کنایة عن دوام التسبیح من غیر انقطاع (المیزان فی تفسیر القرآن، ج14، ص265).
قال فی مجمع البیان،: الاستحسار الانقطاع عن الإعیاء یقال: بعیر حسیر أی معی، و أصله من قولهم: حسر عن ذراعیه، فالمعنى أنه کشف قوته بإعیاء انتهى. و المراد بقوله: «وَ مَنْ عِنْدَهُ» المخصوصون بموهبة القرب و الحضور و ربما انطبق على الملائکة المقربین، و قوله: «یُسَبِّحُونَ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ لا یَفْتُرُونَ» بمنزلة التفسیر لقوله: «وَ لا یَسْتَحْسِرُونَ» أی لا یأخذهم عی و کلال بل یسبحون اللیل و النهار من غیر فتور، و التسبیح باللیل و النهار کنایة عن دوام التسبیح من غیر انقطاع.( المیزان فی تفسیر القرآن، ج14، ص: 265)
3. «إِنَّ الْمُجْرِمِینَ فِی عَذابِ جَهَنَّمَ خالِدُونَ لا یُفَتَّرُ عَنْهُمْ وَ هُمْ فِیهِ مُبْلِسُونَ»(زخرف:75).
مجرمین در عذاب جهنم ماندگارند ؛ از عذابشان کم نمی شود(عذابشان قطع نمی شود) و نومیدانه در آن هستند.
المراد بالمجرمین المتلبسون بالإجرام فیکون أعم من الکفار و یؤیده إیراده فی مقابلة المتقین و هو أخص من المؤمنین. و التفتیر التخفیف و التقلیل، و الإبلاس الیأس و یأسهم من الرحمة أو من الخروج من النار(المیزان فی تفسیر القرآن، ج18، ص123)
معجم مقائیس اللغة، ج4، ص470( ابن فارس)
الفاء و التاء و الراء أصلٌ صحیح یدلُّ على ضَعفٍ فى الشَّى‌ء.
من ذلک: فَتَر الشّى‌ء یَفْتُر فُتُوراً. و الطّرْف الفاتر: الذى لیس بحدیدٍ شَزْر.
و فَتَّرت الشَّى‌ءَ و أفْتَرته. قال اللّه تعالى: لا یُفَتَّرُ عَنْهُمْ، أى لا یُضْعَف.
مجمع البحرین؛ ج3، ص433(طریحی:1087)
قوله تعالى: عَلى فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ [5/ 19] أی على سکون و انقطاع من الرسل، لأن النبی ص بُعث بعد انقطاع الرسل، لأن الرسل کانت إلى وقت رُفع عیسى ع متواترة. و فترة ما بین عیسى و محمد ص- على ما نقل- ستمائة سنة (600 سال) قوله: لا یُفَتَّرُ عَنْهُمْ کأنه أراد لا یُسکن و لا ینقطع عنهم العذاب وَ هُمْ فِیهِ مُبْلِسُونَ [83/ 75]. و الفترة: فعلة من فتر عن عمله یفتر فتورا: إذا سکن فیه. و الفترة: انقطاع ما بین النبیین عند جمیع المفسرین. و فتر الماء: إذا انقطع عما کان علیه من البرد إلى السُخونة.( آب گرم شد؛ ماء فاتر: آب گرم).
مفردات ألفاظ القرآن؛ ص622( راغب اصفهانی:502)
و قوله: لا یَفْتُرُونَ [الأنبیاء/ 20]، أی: لا یسکُنون عن نشاطهم فی العبادة؛ خسته نمیشوند، ضعیف نمیشوند؛ منقطع نمیشوند از عبادت.
کتاب العین؛ ج8، ص114(فراهیدی: 175)
: فتر فتورا: سکن عن حدته، و لان بعد شدته.... و الفترة: ما بین کل رسول إلى رسول.
