استغفار و بشارت فرشتگان برای روزه داران

فضائل الأشهر الثلاثة؛ ص72(شیخ صدوق:۳۸۱)

حَدَّثَنَا أَبِی رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ عَمَّنْ سَمِعَ [عَنْ مِسمَعٍ] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ الثَّقَفِیِّ یَقُولُ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بنَ عَلِیٍّ البَاقِرَ ع یَقُولُ إِنَّ لِلَّهِ تَعَالَى مَلَائِکَةً مُوَکَّلِینَ بِالصَّائِمِینَ یَستَغْفِرُونَ لَهُمْ فِی کُلِّ یَومٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ إِلَى آخِرِهِ وَ یُنَادُونَ الصَّائِمِینَ کُلَّ لَیلَةٍ عِندَ إِفطَارِهِمْ أَبْشِرُوا عِبَادَ اللَّهِ فَقَدْ جُعْتُمْ قَلِیلًا وَ سَتَشبَعُونَ کَثِیراً‌.

امام محمد باقر علیه السلام: خداوند تعالی فرشتگانی دارد که بر روزه داران گماشته شده اند، هر روز ماه رمضان تا آخر این ماه برای آنها استغفار می کنند و هر شب هنگام افطار آنها را ندا می دهند که ای بندگان خدا بشارت باد شما را که کمی گرسنگی کشیدید و به زودی به مقدار فراوان سیر خواهید شد. 

عظمت ماه رمضان

بحار الأنوار؛ ج‌93، ص346(علامه مجلسی:1110)

وَ مِنْهُ، عَنْ أَبِی الحَسَنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعفَرٍ عَنْ أَحمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ جَعْفَرٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِسمَاعِیلَ عَنْ یُوسُفَ بْنِ سَعدٍ عَنْ زَائِدٍ الْقُمِّیِّ عَنْ مُرَّةَ الهَمدَانِیِّ عَنْ أَبِی مَسْعُودٍ الْأَنْصَارِیِّ عَنِ النَّبِیِّ ص أَنَّهُ قَالَ وَ قَدْ دَنَا رَمَضَانُ لَوْ یَعلَمُ العَبْدُ مَا فِی رَمَضَانَ لَوَدَّ أَنْ یَکُونَ رَمَضَانُ السَّنَةَ...

پیامبر(ص) در نزدیکی ماه رمضان فرمودند:  اگر بنده می دانست در رمضان چیست دوست می داشت که کل سال رمضان می بود. 

لزوم روزه گرفتن اعضا و جوارح

الکافی (ط - الإسلامیة)؛ ج‌4، ص87(کلینی:329)

عَلِیُّ بْنُ إِبرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا صُمتَ فَلیَصُمْ سَمْعُکَ وَ بَصَرُکَ وَ شَعْرُکَ وَ جِلْدُکَ (وَ عَدَّدَ أَشْیَاءَ غَیْرَ هَذَا وَ قَالَ) لَا یَکُونُ یَوْمُ صَوْمِکَ کَیَوْمِ فِطْرِکَ.

امام صادق علیه السلام: وقتی روزه می گیری باید گوش و چشم و مو و پوستت روزه بگیرد(حضرت موارد دیگری را نیز برشمردند) و روزی که روزه می گیری مثل روزی که می خوری نیست.

بیدار نگه داشتن کودکان در شب قدر

بحار الأنوار؛ ج‌94، ص10(علامه مجلسی: 1110)

و کَانَتْ فَاطِمَةُ ع لَا تَدَعُ أَحَداً مِنْ أَهْلِهَا یَنَامُ تِلکَ اللَّیلَةَ وَ تُدَاوِیهِمْ بِقِلَّةِ الطَّعَامِ وَ تَتَأَهَّبُ لَهَا مِنَ النَّهَارِ وَ تَقُولُ مَحْرُوم‏ مَنْ حُرِمَ خَیرَهَا.

فاطمه سلام الله علیها نمی گذاشت کسی از اهل خانه در این شب (شب قدر) بخوابد و خواب آنان را با کم خوردن درمان می کرد و از روز برای شب، آماده می شد و می فرمود : محروم، کسی است که از خیر آن بی بهره ماند.

- این حساسیت بانو نسبت به بیدار ماندن اهل خانه در حالی است که هنگام شهادت ایشان ، امام مجتبی ع بیش از 8 سال نداشتند. با اندکی محاسبه می توان فهمید حضرت زهرا س کودکان زیر 7 سال خود را در شبهای قدر بیدار نگه می داشتند.

شب قدر؛ شب 21 و 23

الکافی (ط - الإسلامیة)؛ ج‌4، ص156(کلینی:329)

عِدَّةٌ مِنْ أَصحَابِنَا عَنْ أَحمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الحَکَمِ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ حَسَّانَ بْنِ مِهرَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ لَیلَةِ القَدْرِ فَقَالَ التَمِسهَا فِی لَیلَةِ إِحدَى وَ عِشْرِینَ أَوْ لَیلَةِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ.

حسان بن مهران: از امام صادق علیه السلام در مورد شب قدر سوال کردم، حضرت فرمودند:آن را در شب بیست و یکم و بیست و سوم جستجو کن.

شب قدر؛ اول سال

الکافی (ط - الإسلامیة)؛ ج‌4، ص160(کلینی: 329)

مُحَمَّدُ بْنُ یَحیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ رِفَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَیلَةُ القَدْرِ هِیَ أَوَّلُ السَّنَةِ وَ هِیَ آخِرُهَا.

امام صادق علیه السلام: شب قدر، اول و آخر سال است.

روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه؛ ج‌3، ص437(محمد تقی مجلسی:1070)

الظاهر أن الأولیة باعتبار التقدیر أی أول السنة الذی یقدر فیه الأمور لیلة القدر و الآخریة باعتبار المجاورة فإن ما قدر فی السنة الماضیة انتهى إلیها کما سیجی‌ء أن أول السنة التی یحل فیها الأکل و الشرب‌.

علامه محمد تقی مجلسی: اولیت به اعتبار تقدیر امور است یعنی شب قدر که در آن امور سال مقدر می شود آغاز سال است.

 

همیشگی بودن شب قدر

الکافی (ط - الإسلامیة)؛ ج‌4، ص158(کلینی:329)

مُحَمَّدُ بْنُ یَحیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحمَدَ عَنِ السَّیَّارِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصحَابِنَا عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرقَدٍ قَالَ حَدَّثَنِی یَعْقُوبُ قَالَ: سَمِعْتُ رَجُلًا یَسأَلُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع- عَنْ لَیلَةِ القَدْرِ فَقَالَ أَخْبِرْنِی عَنْ لَیلَةِ القَدْرِ کَانَتْ أَوْ تَکُونُ فِی کُلِّ عَامٍ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَوْ رُفِعَتْ لَیلَةُ القَدْرِ لَرُفِعَ الْقُرْآنُ.

امام صادق علیه السلام در پاسخ به سوالی که آیا شب قدر در هر سال بوده و هست، فرمودند: اگر شب قدر برداشته شود، قرآن برداشته می شود.

روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه؛ ج‌3، ص439(محد تقی مجلسی:1070)

و قوله علیه السلام «لو رُفعت لیلة القدر لرفع القرآن» الظاهرُ أن المرادَ أنها تَلزمُ القرآنَ و هی باقیةٌ مع بقاء القرآن فإذا ارتُفع القرآن بعد شهادة صاحب الأمر علیه السلام ارتفعت لیلةُ القدر یومئذ لأن فائدتَها نزولُ الملائکة و الروحُ على المعصوم (أو) المعنى أنه لو رفعت لکان القرآن کذبا لأنه قال تعالى (تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فِیها) و ظاهره الدوامُ:

1. محمد تقی مجلسی: منظور از حدیث این است که شب قدر ملازم قرآن است و تا قرآن باقی است شب قدر نیز باقی است و وقتی قرآن بعد از شهادت حضرت صاحب الامر برداشته شود شب قدر نیز برداشته می شود، چون فایده شب قدر نزول ملائکه و روح[= اعظم ملائکه] بر معصوم است یا اینکه منظور این است که اگر شب قدر [بعد از پیامبر] دوام و استمرار نداشته باشد قرآن دروغ خواهد بود، چون می گوید (تننزل الملائکه و الروح) که فعل مضارع برای استمرار و دوام است.

مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول؛ ج‌16، ص386(محمد باقر مجلسی:1110)

قوله علیه السلام:" لرفع القرآن" أی تبقى لیلة القدر إلى انقضاء التکلیف الذی علامتُه رفعُ القرآن إلى السماء، و یُحتمل أن یکون المعنى رفعَ حکم القرآن و مدلولِه أی لو ذهبت لیلة القدر بطل حکمُ القرآن حیثُ یدل على استمراره فإن قوله تعالى" تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فِیها" یدل على الاستمرار التجددی.

و قیل: المراد أنه لو رفعت لیلة القدر و لم تنزل الملائکة و الروح فیها على الإمام لتبیین أحکام القرآن لتعطل القرآن و ذهب فائدته و لا یخفى بُعده.

ثم اعلم: أنه لا خلافَ بین الإمامیة فی استمرار لیلة القدر و بقائِها و إلیه ذهب أکثرُ العامة.

و ذهب شاذ منهم إلى أنها کانت مختصةً بزمن الرسول صلى الله علیه و آله و سلم و بعد وفاته رُفعت.

محمد باقر مجلسی: منظور این است که شب قدر تا پایان تکلیف که علامتش رفع و بالارفتن قرآن به آسمان است باقی است و احتمال دارد معنایش این باشد اگر شب قدر نباشد حکم قرآن باطل می شود، چون فعل مضارع(تَنَزَّلُ) بر استمرار تجددی دلالت دارد...

وانگهی امامیه و اکثر اهل سنت به استمرار و همیشگی بودن شب قدر قائل اند اما برخی از اهل سنت می گویند شب قدر مربوط به زمان پیامبر بوده است. 

علت و فواید روزه

1. باتقوا شدن( آیه روزه: لعلکم تتقون)

2. آزمون اخلاص(امیر المومنین در حکمت252 نهج البلاغه: و الصیام ابتلاء لاخلاص الخلق؛ خداوند روزه را از این جهت تشریع فرموده که اخلاص مردم را بیازماید!

3. درک فقرا و رحم به آنها: انما فرض اللَّه الصیام لیستوى به الغنى و الفقیر و ذلک ان الغنى لم یَکن لِیجدَ مسَّ الجوع فیَرحمَ الفقیرَ، و ان الغنى کلما اراد شیئا قدر علیه، فاراد اللَّه تعالى ان یسوى بین خلقه، و ان یُذیق الغنىَّ مس الجوع و الالم، لیَرُقَّ على الضعیف و یرحمَ الجائع(علل الشرائع؛ ج‌2، ص: 378)؛  روزه به این دلیل واجب شده است که میان فقیر و غنى مساوات بر قرار گردد، و این به خاطر آن است که غنى طعم گرسنگى را بچشد و نسبت به فقیر اداى حق کند، چرا که اغنیاء معمولا هر چه را بخواهند براى آنها فراهم است، خدا مى‏خواهد میان بندگان خود مساوات باشد، و طعم گرسنگى و درد و رنج را به اغنیاء بچشاند تا به ضعیفان و گرسنگان رحم کنند.

4. کنترل شهوات و امیال نفسانی(وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الحَسَنِ الرِّضَا ع فِیمَا کَتَبَ إِلَیْهِ مِنْ جَوَابِ مَسَائِلِهِ- عِلَّةُ الصَّوْمِ لِعِرفَانِ مَسِّ الْجُوعِ وَ العَطَشِ- لِیَکُونَ الْعَبْدُ ذَلِیلًا مُستَکِیناً مَأْجُوراً مُحتَسِباً صَابِراً- وَ یَکُونَ ذَلِکَ دَلِیلًا لَهُ عَلَى شَدَائِدِ الْآخِرَةِ- مَعَ مَا فِیهِ مِنَ الِانْکِسَارِ لَهُ عَنِ الشَّهَوَاتِ- وَاعِظاً لَهُ فِی الْعَاجِلِ...(وسائل الشیعة؛ ج‌10، ص: 8).

5. خشوع و صبر (وَ فِی الْعِلَلِ وَ عُیُونِ الْأَخْبَارِ بِأَسَانِیدِهِ الْآتِیَةِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ: إِنَّمَا أُمِرُوا بِالصَّوْمِ لِکَیْ یَعْرِفُوا أَلَمَ الْجُوعِ وَ العَطَشِ- فَیَسْتَدِلُّوا عَلَى فَقْرِ الْآخِرَةِ- وَ لِیَکُونَ الصَّائِمُ خَاشِعاً ذَلِیلًا- مُستَکِیناً مَأْجُوراً مُحتَسِباً عَارِفاً- صَابِراً عَلَى مَا أَصَابَهُ مِنَ الْجُوعِ وَ العَطَشِ- فَیَستَوْجِبَ الثَّوَابَ- مَعَ مَا فِیهِ مِنَ الْإِمْسَاکِ عَنِ الشَّهَوَاتِ- وَ لِیَکُونَ ذَلِکَ وَاعِظاً لَهُمْ فِی العَاجِلِ- وَ رَائِضاً لَهُمْ عَلَى أَدَاءِ مَا کَلَّفَهُمْ- وَ دَلِیلًا لَهُمْ فِی الْآجِلِ  وَ لِیَعْرِفُوا شِدَّةَ مَبلَغِ ذَلِکَ- عَلَى أَهْلِ الْفقْرِ وَ المَسکَنَةِ فِی الدُّنیَا- فَیُؤَدُّوا إِلَیْهِمْ مَا افترَضَ اللَّهُ لَهُمْ فِی أَموَالِهِمْ(وسائل الشیعة، ج‌10، ص: 9‌).

5. صحت و سلامتی(صوموا تصحوا: روزه بگیرید تا سالم بمانید یا سالم شوید).

6. و موارد دیگر....

شبهای قدر؛ تقدیر- ابرام - امضا

الکافی (ط - الإسلامیة)؛ ج‌4، ص158(کلینی: 329)

- عِدَّةٌ مِنْ أَصحَابِنَا عَنْ أَحمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الحَکَمِ عَنِ ابْنِ بُکَیرٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع التَّقْدِیرُ فِی لَیلَةِ تِسعَ عَشرَةَ وَ الْإِبرَامُ فِی لَیلَةِ إِحدَى وَ عِشْرِینَ وَ الْإِمضَاءُ فِی لَیلَةِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ(موثق کالصحیح).

امام صادق علیه السلام: تقدیر[امور] در شب نوزدهم و ابرام[= محکم کردن] در شب بیست و یکم و امضا در شب بیست و سوم است.

عِدَّةٌ مِنْ أَصحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الحَکَمِ عَنْ رَبِیعٍ الْمُسْلِیِّ وَ زِیَادِ بْنِ أَبِی الحَلَّالِ ذَکَرَاهُ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: فِی لَیلَةِ تِسعَ عَشرَةَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ التَّقْدِیرُ وَ فِی لَیلَةِ إِحدَى وَ عِشْرِینَ القَضَاءُ وَ فِی لَیلَةِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ إِبرَامُ مَا یَکُونُ فِی السَّنَةِ إِلَى مِثْلِهَا لِلَّهِ جَلَّ ثَنَاؤُهُ یَفعَلُ مَا یَشَاءُ فِی خَلْقِهِ.

امام صادق علیه السلام: تقدیر در شب نوزدهم ماه رمضان است و قضا در شب بیست و یکم و ابرام آنچه در ظرف یکسال اتفاق خواهد افتاد در شب بیست و سوم.

بهترین سحری؛ سویق و خرما

تهذیب الأحکام؛ ج‌4، ص198(شیخ طوسی:460)

وَ عَنْهُ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ البَختَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَفضَلُ سَحُورِکُمُ السَّوِیقُ وَ التَّمْرُ.

امام صادق علیه السلام: بهترین سحری، سویق و خرما است.

پی نوشت: سویق انواع و اقسامی دارد؛ سویق گندم، سویق جو، سویق عدس و ... . روش درست کردن آن را با جستجوی کلمه سویق در کانال آیت الله تبریزیان یادبگیرید(@payedarseoostad).