فلسفه زهد؛ توجه قلب به آخرت

الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‌2، ص129(کلینی: 329)‌

5- وَ بِهَذَا الْإِسنَادِ عَنِ الْمِنقَرِیِّ عَنْ سُفیَانَ بْنِ عُیَینَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ هُوَ یَقُولُ کُلُّ قَلبٍ فِیهِ شَکٌّ أَوْ شِرْکٌ فَهُوَ سَاقِطٌ وَ إِنَّمَا أَرَادُوا بِالزُّهْدِ فِی الدُّنیَا لِتَفْرُغَ قُلُوبُهُمْ لِلْآخِرَةِ.

امام صادق علیه السلام: قلبی که در آن شک یا شرک وجود دارد [از درجه اعتبار یا قرب حق] ساقط است و [انبیاء و اوصیا] صرفا زهد و بی رغبتی نسبت به دنیا را از این جهت خواسته اند که قلوبشان برای آخرت [از دیگر امور] فارغ شود.

علامه مجلسی: حب دنیا فرع بر شک یعنی عدم یقین کامل به آخرت است و عدم اعتماد و توکل بر خدا دررزق و مانند آن از مراتب شرک خفی است.

مذمت دنیا و زهد نسبت به آن(2)

الکافی (ط - الإسلامیة)؛ ج‌2، ص128(کلینی: 329)

بَابُ ذَمِّ الدُّنیَا وَ الزُّهْدِ فِیهَا‌

4- عَلِیُّ بْنُ إِبرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ القَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سُلَیمَانَ بْنِ دَاوُدَ الْمِنقَرِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ هَاشِمِ بْنِ البَرِیدِ عَنْ أَبِیهِ أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ عَلِیَّ بنَ الْحُسَیْنِ ع عَنِ الزُّهْدِ فَقَالَ عَشَرَةُ أَشیَاءَ(أجزاء) فَأَعلَى دَرَجَةِ الزُّهْدِ أَدنَى دَرَجَةِ الوَرَعِ وَ أَعلَى دَرَجَةِ الوَرَعِ أَدنَى دَرَجَةِ الیَقِینِ وَ أَعْلى دَرَجَةِ الیَقِینِ أَدْنى دَرَجَةِ الرِّضَا أَلَا وَ إِنَّ الزُّهدَ فِی آیَةٍ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- لِکَیْلا تَأسَوْا عَلى ما فاتَکُمْ وَ لا تَفرَحُوا بِما آتاکُمْ.

مردی از امام علی بن الحسین علیهما السلام در مورد زهد سوال کرد، حضرت فرمودند: [زهد]ده چیز(درجه) است، بالاترین درجه زهد پایین ترین درجه ورع و بالاترین درجه ورع پایین ترین درجه یقین و بالاترین درجه یقین پایین ترین درجه رضا است و زهد در یک آیه از کتاب خدا است: تا بابت آنچه از دستتان رفته تاسف نخورید و بابت آنچه به شما داده خوشحال نشوید(حدید:23).

پی نوشت:

1. تاسوا از أسی به معنای حزن است.

2. تعبیر فوت یعنی از دست رفتن و در مورد مرگ میت باید تعبیر وفات و توفی را به کار ببریم نه فوت.

3 از این حدیث شریف استفاده شد که مقام رضا[به قضای الهی]، از مقام یقین و ورع و زهد بالاتر است. 

مذمت دنیا و زهد نسبت آن(1)

الکافی (ط - الإسلامیة)؛ ج‌2، ص128(کلینی: 329)

بَابُ ذَمِّ الدُّنیَا وَ الزُّهْدِ فِیهَا‌

1- مُحَمَّدُ بْنُ یَحیَى عَنْ أَحمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الهَیثَمِ بْنِ وَاقِدٍ الْحرِیرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ زَهِدَ فِی الدُّنیَا أَثبَتَ اللَّهُ الْحِکمَةَ فِی قَلْبِهِ وَ أَنطَقَ بِهَا لِسَانَهُ وَ بَصَّرَهُ عُیُوبَ الدُّنْیا دَاءَهَا وَ دَوَاءَهَا وَ أَخرَجَهُ مِنَ الدُّنیَا سَالِماً إِلَى دَارِ السَّلَامِ.

امام صادق علیه السلام: هر کس نسبت به دنیا بی رغبت شود خداوند حکمت را در قلبش ثابت و مستقر می کند و زبانش را به آن گویا می کند و او را به عیوب دنیا بینا می کند، هم بیماری دنیا و هم دوای آن را به او نشان می دهد و از دار دنیا به صورت سالم او را به دار السلام می برد.

2- عَلِیُّ بْنُ إِبرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ القَاسَانِیِّ جَمِیعاً عَنِ القَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سُلَیمَانَ بْنِ دَاوُدَ الْمِنقَرِیِّ عَنْ حَفْصِ بْنِ غِیَاثٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ جُعِلَ الخَیْرُ کُلُّهُ فِی بَیتٍ وَ جُعِلَ مِفتَاحُهُ الزُّهدَ فِی الدُّنیَا ثُمَّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَا یَجِدُ الرَّجُلُ حَلَاوَةَ الْإِیمَانِ فِی قَلْبِهِ حَتَّى لَا یُبَالِیَ مَنْ أَکَلَ الدُّنیَا ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع حَرَامٌ عَلَى قُلُوبِکُمْ أَنْ تَعْرِفَ حَلَاوَةَ الْإِیمَانِ حَتَّى تَزهَدَ فِی الدُّنْیَا.

امام صادق علیه السلام: تمام خیر در خانه ای قرار داده شده و کلید آن زهد نسبت به دنیا قرار داده شده است. حضرت از رسول خدا چنین نقل کردند: انسان حلاوت و شیرینی ایمان را در قلبش نمی یابد مگر اینکه به دنیاخواران اعتنا نکند سپس امام صادق علیه السلام فرمودند: حرام است بر قلوب شما که حلاوت و شیرینی ایمان را بشناسد مگر اینکه از دنیا اعراض کند و به آن بی رغبت شود.

3- عَلِیُّ بْنُ إِبرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الخَزَّازِ عَنْ أَبِی حَمزَةَ عَنْ أَبِی جَعفَرٍ ع قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع إِنَّ مِنْ أَعوَنِ الْأَخْلَاقِ عَلَى الدِّینِ الزُّهدَ فِی الدُّنْیَا.

امیر المومنین علیه السلام: از جمله اخلاق هایی که بیشترین کمک را به دین[داری] می کند، زهد و بی رغبتی نسبت به دنیا است.

پی نوشت: نقیض زهد، رغبت است.

آخرین وصیت امام صادق علیه السلام

ثواب الأعمال و عقاب الأعمال؛ ص228(شیخ صدوق:381)

حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْقُرَشِیِّ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْمِیثَمِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ دَخَلْتُ عَلَى أُمِّ حَمِیدَةَ أُعَزِّیهَا بِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَبَکَتْ وَ بَکَیْتُ لِبُکَائِهَا ثُمَّ قَالَتْ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ لَوْ رَأَیْتَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عِندَ الْموْتِ لَرَأَیتَ عَجَباً فَتَحَ عَیْنهُ ثُمَّ قَالَ اجمَعُوا لِی کُلَّ مَنْ بَیْنِی وَ بَینَهُ قَرَابَةٌ قَالَتْ فَلَمْ نَتْرُکْ أَحَداً إِلَّا جَمَعنَاهُ قَالَ فَنَظَرَ إِلَیْهِمْ ثُمَّ قَالَ إِنَّ شَفَاعَتَنَا لَا تَنَالُ مُستَخِفّاً بِالصَّلَاةِ‌.

ابوبصیر: بر ام حمیده(همسر امام) وارد شدم که به خاطر[شهادت] اباعبد الله(امام صادق) علیه السلام به ایشان تعزیت و تسلیت بگویم، پس ایشان گریست و من هم با گریه او گریستم سپس گفت: ای ابامحمد(منظور همان ابابصیر است)! اگر حضرت را موقع مرگ می دیدی چیز عجیبی می دیدی، ایشان چشمشان را باز کردند و فرمودند: "تمام خویشاوندان مرا جمع کنید" و ما نیز همه را جمع کردیم سپس حضرت به آنها نگاه کرد و فرمود: شفاعت ما به کسی که نماز را سبک بشمارد نمی رسد.

پی نوشت: عمدا به تاخیر انداختن نماز و در آخر وقت خواندن، با عجله خواندن و ... شاید مصادیقی از استخفاف و سبک شمردن نماز باشد و شاید ترک نماز استخفاف محسوب نشود چون اصلا نمازی در بین نیست تا استخفاف تحقق یابد لکن چنین کسی به طریق اولی محروم از شفاعت خواهد بود.

به مناسبت شهادت امام صادق علیه السلام

علّامهٔ مجلسی(ره):

خلافى نیست در آنکه وفات آن منبعِ سعادات، در سال صد و چهل و هشت(148) هجرت واقع شد.

و أشهر آن است که در ماه شوّال، و بعضى دوشنبه پانزدهم ماه رجب سال مذکور گفته اند.

اکثر،عُمْر شریف آن جناب را شصت و پنج(65) سال گفته اند وبعضى شصت و هشت گفته اند، و در «کشف الغمّه» هفتاد و یک نیز روایت کرده است،به روایت ابن خوشاب از محمّد بن سنان روایت کرده است که در هنگام وفات،عُمْر شریف آن حضرت، شصت و پنج سال بود یا شصت و هشت سال،در سال صد و چهل و هشتم هجرت...

ابن بابویه و دیگران گفته اند که: به امر منصور ملعون،آن حضرت را به «زَهْر» شهید کردند.

و گویند که: انگور زهرآلودى به آن حضرت خورانیدند، و به اتّفاق،آن امام رفیع، در قبرستان بقیع، در جَنْبِ والدِ منیع خود، مدفون گردید

جلاءالعیون(نشر أجود)ص717

برحذر داشتن از دنیا و معرفی آن در کلام مولا

نهج البلاغة؛ خطبه 111

امیر المومنین علیه السلام: پس از حمد بر خدا و درود بر پیغمبر اکرم، شما را از [دل بستن به] دنیا بر حذر مى دارم، زیرا دنیا [به کام دنیا پرستان] شیرین و [در نظر آنان] سبز و خرّم است، به شهوتها و خواهشهاى بیهوده پیچیده شده است، و بوسیله متاعهاى زود از بین رونده اظهار دوستى مى نماید، و به زیورهاى اندک [مردم ر] به شگفت آورده شاد مى نماید، و براى آرزوها [ى بیجا که اطمینان بآن نیست] و فریب [نادانان] خویش را آرایش نموده، شادى آن پایدار نیست، و از درد و اندوهش آسوده نمى باید گشت... دنیا بد سرایی است برای کسی که متهمش نکند و نسبت به آن دلواپس نباشد، پس بدانید- که می دانید- دنیا را ترک خواهید کرد و از آن کوچ می کنید و در دنیا از کسانی که گفتند "چه کسی از ما قوی تر است(فصلت:15)" عبرت بگیرید، به سمت قبورشان برده شدند...

دنیا؛ دار بلا و آزمایش

نهج البلاغة؛ نامه 59

(59) و من کتاب له علیه السلام إلى الأسود بن قطبة صاحب جند حلوان‌

أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ الوَالِیَ إِذَا اختَلَفَ هَوَاهُ مَنَعَهُ ذَلِکَ کَثِیراً مِنَ العَدْلِ فَلیَکُنْ أَمْرُ النَّاسِ عِندَکَ فِی الحَقِّ سَوَاءً فَإِنَّهُ لَیْسَ فِی الجَوْرِ عِوَضٌ مِنَ العَدْلِ فَاجْتَنِبْ مَا تُنْکِرُ أَمثَالَهُ وَ ابْتذِلْ نَفسَکَ فِیمَا افتَرَضَ اللَّهُ عَلَیکَ رَاجِیاً ثَوَابَهُ وَ مُتَخَوِّفاً عِقَابَهُ وَ اعلَمْ أَنَّ الدُّنیَا دَارُ بَلِیَّةٍ لَمْ یَفْرُغْ صَاحِبُهَا فِیهَا قَطُّ سَاعَةً إِلَّا کَانَتْ فَرغَتُهُ عَلَیْهِ حَسرَةً یَومَ الْقِیَامَةِ وَ أَنَّهُ لَنْ یُغْنِیَکَ عَنِ الحَقِّ شَیْ‌ءٌ أَبَداً وَ مِنَ الحَقِّ عَلَیکَ حِفْظُ نَفْسِکَ وَ الِاحْتِسَابُ عَلَى الرَّعِیَّةِ‌ بِجُهْدِکَ فَإِنَّ الَّذِی یَصِلُ إِلیکَ مِنْ ذَلِکَ أَفضَلُ مِنَ الَّذِی یَصِلُ بِکَ وَ السَّلَامُ‌.

پس از یاد خدا و درود. اگر رأى و اندیشه زمامدار دچار دگرگونى شود، او را از اجراى عدالت بسیار باز مى دارد. پس باید که کار مردم در آنچه حق است نزد تو یکسان باشد، زیرا در ستمکارى بهایى براى عدالت یافت نمى شود. از آنچه که همانند آن را بر دیگران نمى پسندى پرهیز کن، و نفس خود را در حالى که امیدوار به پاداش الهى بوده و از کیفر او هراسناکى، به انجام آنچه خداوند بر تو واجب گردانیده است، وادار ساز. و بدان که دنیا سراى آزمایش است، و دنیاپرست ساعتى در آن نمى آساید جز آن که در روز قیامت از آن افسوس مى خورد، و هرگز چیزى تو را از حق بى نیاز نمى گرداند. و از جمله حقّى که بر توست آن که نفس خویش را نگهبان باشى، و به اندازه توان در امور رعیّت تلاش کنى، زیرا آنچه در این راه نصیب تو مى شود، برتر از آن است که از نیروى بدنى خود از دست مى دهى. با درود. 

مثال اهل دنیا در کلام مولا

نهج البلاغة؛ حکمت 61

وَ قَالَ علیه السلام أَهْلُ الدُّنیَا کَرَکبٍ یُسَارُ بِهِمْ وَ هُمْ نِیَامٌ‌.

امیر المومنین علیه السلام:اهل دنیا مانند قافله ای(مسافرانی) هستند که بُرده می شوند در حالی که خوابند.

آیت الله خویی: منظور از اهل دنیا، کسانی هستند که به آن مشغول شده اند و مرگ و آخرت را فراموش کرده اند.

توصیف دنیا در کلام مولا؛ دنیاشناسی

نهج البلاغة؛ حکمت 407

وَ قَالَ علیه السلام فِی صِفَةِ الدُّنیَا الدُّنیَا تَغُرُّ وَ تَضُرُّ وَ تَمُرُّ إِنَّ اللَّهَ سُبحَانَهُ لَمْ یَرضَهَا ثَوَاباً لِأَوْلِیَائِهِ وَ لَا عِقَاباً لِأَعدَائِهِ وَ إِنَّ أَهلَ الدُّنیَا کَرَکبٍ بَینَا هُمْ حَلُّوا إِذْ صَاحَ بِهِمْ سَائِقُهُمْ فَارتَحَلُوا.

امیر المومنین علیه السلام در توصیف دنیا فرمودند: دنیا [با خودنمایی] می فریبد و ضرر می زند و می گذرد، خداوند سبحان دنیا را به عنوان ثواب(پاداش) برای اولیائش و به عنوان عقاب(کیفر) برای دشمنانش نپسندید و اهل دنیا مثل کاروانی است که به محض اینکه وارد جایی می شوند پیشران آنها صدایشان می زند و از آنجا می روند.

پی نوشت: کاروان، مسافران، موکب، دسته/ ثوابا: تمیز است/بینا ظرف است. 

رحلت حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام - پانزدهم شوّال

این فرزند پاک از سلاله‌ی امام مجتبی علیه السّلام، محدّث و عالم بزرگوار شیعی، صحابی بزرگواری که محضر سه امام را درک کرد و شخصیتی که مورد تأیید امام معصوم قرار گرفت. تعبیر «انتَ وَلِیُّنا حَقّا» که امام هادی علیه السّلام در حقّ ایشان فرمودند، تاج افتخار بسیار بزرگی بر سر ایشان است. حضرت فرمودند: تو به حقّ ولی، دوست و اهل ولایت ما هستی.

مقام بلند حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام:

یکی از اهالی ری که به عتبات مشرّف شده بود؛ برای زیارت اباعبدالله الحسین علیه السّلام به کربلا رفت و سپس خدمت امام هادی علیه السّلام رسید. امام از او پرسیدند: کجا بودی؟ عرض کرد: از رِی آمده ام و به کربلا و زیارت امام حسین علیه السّلام مشرّف شدم. امام فرمودند:

لَوْ زُرتَ قَبرَ عَبْدِ العَظِیمِ عِندَکُمْ لَکُنتَ‏ کَمَنْ‏ زَارَ الْحُسَینَ بنَ عَلی علیه السّلام»

اگر قبر عبدالعظیم حسنی را در همان ری، در نزدیکی خودت زیارت کرده بودی، مثل کسی بودی که مرقد مطهّر اباعبدالله الحسین علیه السّلام را زیارت کرده است.

در زیارتنامه ای که هنگام تشرّف به حرم این بزرگوار می‌خوانید، هم این جمله را می‌بینید:

السَّلامُ عَلَیکَ یَا مَنْ بِزِیَارَتِهِ ثَوَابُ زِیَارَةِ سَیِّدِ الشُّهَدَاءِ یُرتَجَى

سلام بر کسی‌ که در زیارت او امید ثواب زیارت امام حسین علیه السّلام وجود دارد