پیامبر رئوف و مهربان

... بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ (توبه: 128)

پیامبر نسبت به مومنین، رئوف و مهربان است.

اخلاق بزرگ پیامبر صلی الله علیه و آله

مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول؛ ج‌3، ص: 153

6. مُحَمَّدُ بْنُ یَحیَى عَنْ أَحمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ إِسحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى أَدَّبَ نَبِیَّهُ (ص) فَلَمَّا انتَهَى بِهِ إِلَى مَا أَرَادَ قَالَ لَهُ إِنَّکَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِیمٍ(قلم:4)...

امام صادق علیه السلام: خداوند تبارک و تعالی پیامبرش را ادب کرد و وقتی او را به آنچه اراده کرده بود(درجات عالی) رساند فرمود: تو دارای اخلاق بزرگی هستی(قلم:4).

جمع بندی علم غیب امام

تفسیر نمونه، ج 25، ص 151(آیت الله مکارم شیرازی):

پرسش : چگونه مى توان بین آیات و روایات نفی کننده و اثبات کننده علم غیب برای غیر خداوند جمع کرد؟

خلاصه نظرات مفسرین در جمع بین این دو دسته آیات و روایات:

1 ـ از معروفترین راه هاى جمع این است که منظور از اختصاص علم غیب به خدا، علم ذاتى و استقلالى است، بنابراین، غیر او مستقلاً هیچگونه آگاهى از غیب ندارند، و هر چه دارند از ناحیه خدا، با الطاف و عنایت او است و جنبه تبعى دارد. این جمع را بسیارى از دانشمندان و محققان پذیرفته اند.

2 ـ اسرار غیب دو گونه است: قسمتى مخصوص به خداست و هیچ کس جز او نمى داند، مانند  قیام قیامت، و امورى از قبیل آن، و قسمتى از آن را به انبیاء و اولیاء مى آموزد.

قرآن و علم غیب(2)

قُلْ إِنْ أَدْرِی أَ قَرِیبٌ ما تُوعَدُونَ أَمْ یَجْعَلُ لَهُ رَبِّی أَمَداً / عالِمُ الغَیْبِ فَلا یُظْهِرُ عَلى‏ غَیْبِهِ أَحَداً / إِلاَّ مَنِ ارتَضى‏ مِنْ رَسُولٍ... (جن: 25تا27)

بگو: نمی ‏دانم آنچه به شما وعده داده شده نزدیک است یا پروردگارم زمانى براى آن قرار می دهد؟! / دانا به غیب او است، و هیچکس را بر غیبش آگاه نم‏یکند / مگر رسولانى که آنها را برگزیده است و مراقبینى از پیش رو و پشت سر براى آنها قرار می دهد.

- این آیات نشان می دهد که "علم به غیب" توسط کسانی که مورد رضای خداوند هستند ممکن است.

قرآن و علم غیب(1)

إِنَّ اللَّهَ عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَ یُنَزِّلُ الغَیثَ وَ یَعْلمُ ما فِی الْأَرْحامِ وَ ما تَدْرِی نَفْسٌ ما ذا تَکْسِبُ غَداً وَ ما تَدْرِی نَفْسٌ بِأَیِّ أَرضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ (لقمان:34)

آگاهى از زمان قیامت مخصوص خداست، و او است که باران را نازل می ‏کند، و آنچه در رحم مادران است می ‏داند، و هیچکس نمی ‏داند فردا چه می ‏کند، و هیچکس نمی ‏داند در چه سرزمینى می ‏میرد، فقط خداوند عالم و آگاه است.

- در نهج البلاغه امام علی علیه السلام موارد این آیه را مصداق علم غیبی که جز خداوند از آن خبر ندارد، می دانند(خطبه 128).

شر و خیر؛ وسائل آزمایش

الجعفریات - الأشعثیات؛ ص233(محمد بن محمد اشعث:قرن4)

أَخْبَرَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ حَدَّثَنِی مُوسَى حَدَّثَنَا أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ مَرِضَ فَعَادَهُ إِخوَانُهُ فَقَالُوا کَیْفَ أَصبحتَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ بِشَرٍّ فَقَالُوا سُبحَانَ اللَّهِ هَذَا مِنْ کَلَامِ مِثْلِکَ فَقَالَ یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى وَ نَبْلُوکُمْ بِالشَّرِّ وَ الخَیْرِ فِتنَةً وَ إِلَیْنا تُرجَعُونَ(انبیاء:35) فَالخَیْرُ الصِّحَّةُ وَ الْغِنَى وَ الشَّرُّ المَرَضُ وَ الفَقْرُ ابْتِلَاءً وَ اخْتِبَاراً‌.

امیر المومنین علیه السلام بیمار شدند و دوستانش به عیادتش رفتند، پرسیدند: یا امیر المؤمنین، حالتان چطور است؟ حضرت فرمودند: شر[= بد] ! گفتند: سبحان الله! این کلامِ مثل شما است!

حضرت فرمودند: خداوند تبارک و تعالی می ‏فرماید: «وَ نَبْلُوکُمْ بِالشَّرِّ وَ الخَیْرِ فِتنَةً»(انبیاء:35)[شما را با خیر و شر می آزماییم]؛ همانا خیر "تندرستى و بی نیازی" است و شر "بیمارى و فقر" است

معجم مقائیس اللغة، ج‌4، ص397(ابن فارس:395)

الغین و النون و الحرف المعتل أصلانِ صحیحان، أحدُهما یدلُّ على الکِفایة، و الآخر صوت.

فالأوّل الغِنى فى المال. یقال: غَنِىَ یَغْنى غِنًى. و الغَنَاء بفتح الغَین مع المدّ: الکِفَایة.

سُکر النوم؛ مستی خواب

الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‌3، ص371(محمد بن یعقوب کلینی:329)

 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیى عَنْ أَحمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُختَارِ عَنْ أَبِی أُسَامَةَ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لا تَقرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُکارى فَقَالَ سُکْرُ النَّوْمِ(الحدیث موثق).

روای می گوید از امام صادق علیه السلام در مورد این آیه سوال کردم "[ای کسانی که ایمان آورده اید] در حالی که مست هستید به نماز نزدیک نشوید(نساء:43)"، حضرت فرمودند: مقصود، مستی خواب است.

● منظور این است که با تکاسل و تثاقل و تناعس؛ با تنبلی و سنگینی و خواب آلودگی نماز نخوانید(مضمون حدیث زراره از امام محمد باقر علیه السلام).

● علامه طباطبایی: این تفسیر قرآن از قبیل بطن و شاید هم از قبیل ظَهر آن باشد؛ تفسیر باطنی و ظاهری(المیزان، ج4،ص361).

● سُکاری: جمع سَکرَی و سَکران.

حفظ خود و خانواده از آتش جهنم؛ قُوا

یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَة(تحریم:6)

ای کسانی که ایمان آورده اید! خود و خانواده تان را از آتشی که سوختش مردم و سنگ(بت ها) است حفظ کنید.

مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ج‌18، ص410(علامه مجلسی،1110)

1. عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى مَوْلَى آلِ سَامٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ- یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ ناراً جَلَسَ رَجُلٌ مِنَ الْمُسْلِمِینَ یَبْکِی وَ قَالَ أَنَا عَجَزْتُ عَنْ نَفْسِی کُلِّفْتُ أَهْلِی فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ حَسْبُکَ أَنْ تَأْمُرَهُمْ بِمَا تَأْمُرُ بِهِ نَفسَکَ وَ تَنهَاهُمْ عَمَّا تَنْهى عَنْهُ نَفسَکَ‌(الحدیث حسن موثق).

راوی: وقتی این آیه "یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ ناراً" نازل شد یکی از مسلمانان نشست و گریه کرد و گفت: من در خودم هم مانده ام و خانواده ام نیز بر من تحمیل و تکلیف شدند! پیامبر(ص) فرمودند: همین که آنها را امر به معروف و نهی از منکر کنی کافی است(واجبات و محرمات را به آنها گوشزد کن).

2. عَنْهُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ ناراً قُلْتُ کَیفَ أَقِیهِمْ قَالَ تَأْمُرُهُمْ بِمَا أَمَرَ اللَّهُ وَ تَنهَاهُمْ عَمَّا نَهَاهُمُ اللَّهُ فَإِنْ أَطَاعُوکَ کُنتَ قَدْ وَقَیتَهُمْ وَ إِنْ عَصَوکَ کُنتَ قَدْ قَضَیتَ مَا عَلَیکَ‌(الحدیث موثق).

ابی بصیر در مورد این سخن خداوند "قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ ناراً" سوال کرد که چگونه خانواده را از آتش جهنم حفظ کنیم؟ حضرت فرمودند: آنها را به دستورات شرعی امر می کنی و از آنچه خدا نهی فرموده نهیشان می کنی، پس اگر اطاعت کردند آنها را [از جهنم] حفظ کرده ای و اگر اطاعت نکنند وظیفه ات را انجام داده ای[پس نگران نباش].

وَقود: سوخت، آتشگیره، هیزم/ قوا از ماده (وقی) به معنای حفظ است  که تقوا نیز از همین ماده است.

ترس از تحریم مشرکین

یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِکُونَ نَجَسٌ فَلا یَقرَبُوا المَسْجِدَ الحَرامَ بَعدَ عامِهِمْ هذا وَ إِنْ خِفْتُمْ عَیلَةً فَسَوفَ یُغْنِیکُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ إِنْ شاءَ (توبه:28)

" اى کسانى که ایمان آورده ‏اید مشرکان آلوده و ناپاکند، بنا بر این نباید بعد از امسال(نهم هجری قمری) نزدیک مسجد الحرام شوند و اگر از فقر می ترسید، به زودى خداوند اگر بخواهد از فضلش شما را بى نیاز می سازد"

داستان قابیل و هابیل؛ تمام گناهان مقتول بر گردن قاتل

وَ اتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ ابْنَیْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبا قُرْباناً فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِما وَ لَمْ یُتَقَبَّلْ مِنَ الْآخَرِ قالَ لَأَقْتُلَنَّکَ قالَ إِنَّما یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ (27) لَئِنْ بَسَطْتَ إِلَیَّ یَدَکَ لِتَقْتُلَنِی ما أَنَا بِباسِطٍ یَدِیَ إِلَیْکَ لِأَقْتُلَکَ إِنِّی أَخافُ اللَّهَ رَبَّ الْعالَمِینَ (28) إِنِّی أُرِیدُ أَنْ تَبُوءَ بِإِثْمِی وَ إِثْمِکَ فَتَکُونَ مِنْ أَصْحابِ النَّارِ وَ ذلِکَ جَزاءُ الظَّالِمِینَ (29).

داستان دو فرزند آدم را به حق بر آنها بخوان، هنگامى که هر کدام عملى براى تقرب [به پروردگار] انجام دادند[هابیل قوچی و قابیل زراعتی به عنوان قربان در نظر گرفتند] اما از یکى پذیرفته شد و از دیگرى پذیرفته نشد[قابیل به هابیل] گفت: بخدا سوگند تو را خواهم کشت [هابیل] گفت [من چه گناهى دارم؛ زیرا] خدا تنها از پرهیزکاران میپذیرد! اگر تو براى کشتن من دست دراز کنى من دست به قتل تو نمى گشایم؛ چون از پروردگار جهانیان میترسم! من مى‏خواهم با گناه من و خودت برگردی و از دوزخیان گردى و همین است سزاى ستمکاران!

أَبِی ره قَالَ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی الْقَاسِمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْلَمَ الْحَلَبِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَسْلَمَ عَنْهُ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ مَنْ قَتَلَ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً أَثْبَتَ اللَّهُ تَعَالَى عَلَیْهِ جَمِیعَ الذُّنُوبِ وَ بَرِئَ الْمَقْتُولُ‌ مِنْهَا وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَى أُرِیدُ أَنْ تَبُوءَ بِإِثْمِی وَ إِثْمِکَ فَتَکُونَ مِنْ أَصْحابِ النّارِ‌.

امام محمد باقر علیه السلام: هر کس مومنی را عمدا بکشد خداوند تمام گناهان [ مقتول] را به دوش او می اندازد و مقتول از گناهان تبرئه و پاک میشود و این همان سخن خداست که: أرید أن تبوء... .