جمع بندی علم غیب امام

تفسیر نمونه، ج 25، ص 151(آیت الله مکارم شیرازی):

پرسش : چگونه مى توان بین آیات و روایات نفی کننده و اثبات کننده علم غیب برای غیر خداوند جمع کرد؟

خلاصه نظرات مفسرین در جمع بین این دو دسته آیات و روایات:

1 ـ از معروفترین راه هاى جمع این است که منظور از اختصاص علم غیب به خدا، علم ذاتى و استقلالى است، بنابراین، غیر او مستقلاً هیچگونه آگاهى از غیب ندارند، و هر چه دارند از ناحیه خدا، با الطاف و عنایت او است و جنبه تبعى دارد. این جمع را بسیارى از دانشمندان و محققان پذیرفته اند.

2 ـ اسرار غیب دو گونه است: قسمتى مخصوص به خداست و هیچ کس جز او نمى داند، مانند  قیام قیامت، و امورى از قبیل آن، و قسمتى از آن را به انبیاء و اولیاء مى آموزد.

قرآن و علم غیب(2)

قُلْ إِنْ أَدْرِی أَ قَرِیبٌ ما تُوعَدُونَ أَمْ یَجْعَلُ لَهُ رَبِّی أَمَداً / عالِمُ الغَیْبِ فَلا یُظْهِرُ عَلى‏ غَیْبِهِ أَحَداً / إِلاَّ مَنِ ارتَضى‏ مِنْ رَسُولٍ... (جن: 25تا27)

بگو: نمی ‏دانم آنچه به شما وعده داده شده نزدیک است یا پروردگارم زمانى براى آن قرار می دهد؟! / دانا به غیب او است، و هیچکس را بر غیبش آگاه نم‏یکند / مگر رسولانى که آنها را برگزیده است و مراقبینى از پیش رو و پشت سر براى آنها قرار می دهد.

- این آیات نشان می دهد که "علم به غیب" توسط کسانی که مورد رضای خداوند هستند ممکن است.

قرآن و علم غیب(1)

إِنَّ اللَّهَ عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَ یُنَزِّلُ الغَیثَ وَ یَعْلمُ ما فِی الْأَرْحامِ وَ ما تَدْرِی نَفْسٌ ما ذا تَکْسِبُ غَداً وَ ما تَدْرِی نَفْسٌ بِأَیِّ أَرضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ (لقمان:34)

آگاهى از زمان قیامت مخصوص خداست، و او است که باران را نازل می ‏کند، و آنچه در رحم مادران است می ‏داند، و هیچکس نمی ‏داند فردا چه می ‏کند، و هیچکس نمی ‏داند در چه سرزمینى می ‏میرد، فقط خداوند عالم و آگاه است.

- در نهج البلاغه امام علی علیه السلام موارد این آیه را مصداق علم غیبی که جز خداوند از آن خبر ندارد، می دانند(خطبه 128).

مختصری از امام علی بن موسی الرضا علیهما السلام به مناسبت شهادتشان

مختصری از امام علی بن موسی الرضا علیهما السلام

نام مبارکش علی می باشد و به سال ۱۴۸ه.ق در مدینه به دنیا آمد. پدر بزرگوارش موسی بن جعفر علیه السلام امام هفتم است و مادرش نجمه. مشهورترین لقبش رضا است و کنیه‌اش ابوالحسن.

مدت امامت امام رضا:

امام رضا (علیه السلام) حدود بیست سال امامت مسلمانان را بر عهده داشت که هفده سال آن را در مدینه و سه سال را در خراسان به سر برد.

خلفای عبّاسی معاصر ایشان:

1. هارون 2. محمد امین3. عبداللَّه مأمون.

مدت ولایتعهدی ایشان:

علم غیب امام(4)

 تفسیر نمونه، ج‏10، ص: 244

از امام على بن الحسین زین العابدین علیهما السلام نقل است که:

"لو لا آیة فى کتاب اللَّه لَحدَّثتُکم بما کان و ما یکون الى یوم القیامة، فقلت له ایة آیة فقال قال اللَّه، یَمْحُوا اللَّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ(رعد:39)‏"

" اگر یک آیه در قرآن نبود من از حوادث گذشته و آینده تا روز قیامت به شما خبر می ‏دادم! راوی می گوید عرض کردم کدام آیه؟ حضرت فرمود: خداوند می فرماید: یَمْحُوا اللّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الْکِتابِ"؛ یعنی خدا آنچه را بخواهد محو می کند و آنچه را بخواهد تثبیت می کند و ام الکتاب[ = لوح محفوظ] نزد اوست.

این حدیث دلیل بر آن است که حداقل قسمتى از علوم پیشوایان بزرگ دین، نسبت به حوادث مختلف مربوط به لوح محو و اثبات است، و لوح محفوظ با تمام خصوصیاتش مخصوص به خدا است و تنها قسمتى از آن را که صلاح بداند به بندگان خاصش تعلیم می ‏کند.

 

علم غیب امام(3)

نهج البلاغة، خطبه 128

و من کلام له علیه السلام فیما یخبر به عن الملاحم بالبصرة‌

... فَقَالَ لَهُ بَعْضُ أَصْحَابِهِ لَقَدْ أُعْطِیتَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عِلمَ الغَیْبِ فَضَحِکَ علیه السلام وَ قَالَ لِلرَّجُلِ وَ کَانَ کَلْبِیّاً یَا أَخَا کَلْبٍ لَیسَ هُوَ بِعِلْمِ غَیبٍ وَ إِنَّمَا هُوَ تَعَلُّمٌ مِنْ ذِی عِلْمٍ وَ إِنَّمَا عِلْمُ الغَیْبِ عِلْمُ السَّاعَةِ وَ مَا عَدَّدَهُ اللَّهُ سُبحَانَهُ بِقَوْلِهِ إِنَّ اللّهَ عِندَهُ عِلْمُ السّاعَةِ الْآیَةَ فَیَعلَمُ سُبحَانَهُ مَا فِی الْأَرحَامِ مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنثَى وَ قَبِیحٍ أَوْ جَمِیلٍ وَ سَخِیٍّ أَوْ بَخِیلٍ وَ شَقِیٍّ أَوْ سَعِیدٍ وَ مَنْ یَکُونُ فِی النَّارِ حَطَباً أَوْ فِی الْجِنَانِ لِلنَّبِیِّینَ مُرَافِقاً فَهَذَا عِلْمُ الغَیْبِ الَّذِی لَا یَعلَمُهُ أَحَدٌ إِلَّا اللّهُ وَ مَا سِوَى ذَلِکَ فَعِلْمٌ عَلَّمَهُ اللَّهُ نَبِیَّهُ صلى الله علیه واله فَعَلَّمَنِیهِ وَ دَعَا لِی بِأَنْ یَعِیَهُ صَدْرِی وَ تَضطَمَّ عَلَیْهِ جَوَانِحِی‌.

[وقتی که حضرت امیر المومنین حوادث آینده شهر بصره و نیز حمله مغول ها به کشورهای اسلامی را بیان فرمودند] یکی از اصحاب به ایشان گفت: ای امیر المومنین به شما علم غیب داده شده است؟ حضرت خندیدند و به آن مرد فرمودند: ای برادر کلبی(او مردی از قبیله کلب بود)! این علم غیب نیست بلکه علمی است که از صاحب علم(پیامبر) فراگرفته ام. علم غیب،  علم به روز قیامت و علم به آنچه خداوند در این آیه[34 سوره لقمان] برشمرده است می باشد: "علم به قیامت نزد خداوند است..."(لقمان:34)، خداوند سبحان آنچه در رحم هاست می داند پسر باشد یا دختر، زشت یا زیبا، با سخاوت یا بخیل، شقی یا سعادتمند و کسانی که هیزم آتش اند و آنان که در بهشت همراه انبیاء اند. این علم غیب است که جز خدا کسی از آن باخبر نیست و غیر از این امور علمی است که خداوند به پیامبرش تعلیم داده و ایشان به من و برایم دعا کردند تا سینه ام آن را ذخیره کنم و وجودم آن را دربرگیرد.

شهادت امام علیه السلام

صراط النجاة (للتبریزی)،ج‌5، ص281(تبریزی:1427)

ما هی عقیدتنا فی أنّ الإمام امّا مقتول أو مسموم؟

باسمه تعالى:: قد روی بطریق معتبر عن الإمام الرضا (علیه السّلام) أنّه قال ما منّا إلّا مقتول شهید، و اللّه العالم.

سوال: عقیده شیعه در مورد مقتول یا مسموم شدن ائمه چیست؟

جواب: در روایتی معتبر از امام رضا علیه السلام اینگونه آمده است که تک تک ما شهید می شویم.  

شهادت پیامبر صلوات الله علیه و آله

الکافی (ط - الإسلامیة)؛ ج‌1، ص: 532

11- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى وَ مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الحَسَنِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ جَمِیعاً عَنِ الحَسَنِ بْنِ العَبَّاسِ بْنِ الحَرِیشِ عَنْ أَبِی جَعفَرٍ الثَّانِی أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ لِأَبِی بَکْرٍ یَوْماً لا تَحسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِندَ رَبِّهِمْ یُرزَقُونَ وَ أَشهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً (ص) رَسُولُ اللَّهِ مَاتَ شَهِیداً... .

امیر المومنین علیه السلام بعد از قرائت آیه "کشتگان راه خدا را مرده فرض مکن، آنها زنده اند و در نزد پروردگارشان روزی داده می شوند" فرمودند: شهادت می دهم که رسول خدا (ص) شهید شدند.

شیخ صدوق در کتاب خود اعتقادات الامامیّة می نویسد: اعتقاد ما اینست که پیامبر اکرم(ص) در جنگ خیبر[ توسط زنی یهودی] مسموم شد پیوسته این ناراحتی در آن جناب بازگشت می کرد تا بالاخره رگ گردنش بر اثر سمّ قطع و از آن ناراحتی[در 63 سالگی و 28 صفر] درگذشت. از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود: هیچ پیامبر و وصی پیامبری نیست الّا اینکه به شهادت می رسد؛ یعنی در راه خدا کشته خواهد شد.

 

 

علم غیب امام علیه السلام(2)

الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‌1، ص258(کلینی:329)‌

1- عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ غَیْرُهُ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَى عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ بَدْرِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ الشَّامِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: إِنَّ الْإِمَامَ إِذَا شَاءَ أَنْ یَعلَمَ عُلِّمَ.

2- أَبُو عَلِیٍّ الْأَشعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الجَبَّارِ عَنْ صَفوَانَ عَنِ ابْنِ مُسکَانَ عَنْ بَدْرِ بْنِ الوَلِیدِ عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: إِنَّ الْإِمَامَ إِذَا شَاءَ أَنْ یَعلَمَ أُعْلِمَ.

3- مُحَمَّدُ بْنُ یَحیَى عَنْ عِمرَانَ بْنِ مُوسَى عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ المَدَائِنِیِّ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ المَدَائِنِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: إِذَا أَرَادَ الْإِمَامُ أَنْ یَعلَمَ شَیْئاً أَعلَمَهُ اللَّهُ ذَلِکَ.

امام صادق علیه السلام: امام وقتی بخواهد بداند به وی علم داده می شود و می داند.

- یعنی امام همین که بخواهد به چیزی علم پیدا کند خداوند به ایشان علم می دهد و او را باخبر می کند و علم غیب هم از این دایره خارج نیست.

 

علم غیب امام علیه السلام(1)

الکافی (ط - الإسلامیة)؛ ج‌1، ص: 257

4- أَحمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الحَسَنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْإِمَامِ یَعلَمُ الغَیبَ فَقَالَ لَا وَ لَکِنْ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَعلَمَ الشَّیءَ أَعلمَهُ اللَّهُ ذَلِکَ(الحدیث موثق).

عمار ساباطی: از امام صادق علیه السلام پرسیدم آیا امام غیب می داند؟ فرمودند: نه، اما هر وقت اراده کند چیزی را بداند، خداوند او را آگاه می کند.