قلب و حکمت در قرآن؛ عقل

مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ج‌1، ص54؛ علامه مجلسی:1110)

.... یَا هِشَامُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى یَقُولُ فِی کِتَابِهِ إِنَّ فِی ذلِکَ لَذِکْرى لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ یَعْنِی عَقْلٌ وَ قَالَ وَ لَقَدْ آتَیْنا لُقمانَ الْحِکمَةَ قَالَ الفَهمَ وَ العَقلَ‌.

ای هشام! خداوند تعالی در کتابش می فرماید: در این تذکری است برای کسی که قلب دارد(ق:37)، مقصود خداوند از قلب، عقل است و در جای دیگر می فرماید: به لقمان حکمت دادیم(لقمان:12) و منظور از آن فهم و عقل است.

علامه مجلسی: مراد از قلب در اینجا جسم صنوبری ای که در درون انسان است، نیست بلکه مراد قوه ادراک خیر و شر و تمییز بین آن دو است که عقل نامیده می شود.

قوله علیه السلام(یعنی عقل)، اعلم أن القلب یُطلق على الجسم الصنوبری الذی هو فی الجوف، و على الروح الحیوانی المنبعث منه، و على النفس الناطقة المتعلقة به أولا لشدة تعلقه بالعضو المخصوص، أو لکونه متقلب الأحوال، و على قوة إدراک الخیر و الشر و التمیز بینهما القائمة بالنفس المسماة بالعقل، و لعله علیه السلام فسره بهذا المعنى.

قوله علیه السلام: الفهم و العقل، یعنی أعطاه الله الفهم و العقل، و علیها مدار الحکمة فکان إعطاؤهما إعطاءها.