انفاق و جُود

امیرالمومنین علیه السلام در ضمن خطبه‌ ای می فرمایند:

... وَ أَنْفِقُوا أَمْوَالَکُمْ وَ خُذُوا مِنْ أَجْسَادِکُمْ فَجُودُوا بِهَا عَلَى أَنْفُسِکُمْ وَ لَا تَبْخَلُوا بِهَا عَنْهَا ... قَالَ تَعَالَى "منْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ وَ لَهُ أَجْرٌ کَرِیمٌ" فلَمْ یَسْتَقْرِضْکُمْ مِنْ قُلٍّ ... اسْتَقْرَضَکُمْ وَ لَهُ خَزائِنُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ وَ إِنَّمَا أَرَادَ أَنْ یَبْلُوَکُمْ‏ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلا(نهج‌البلاغه، خطبه 183).

و مالهاى خویش را [در راه خدا] هزینه کنید. از تن‏هاتان بگیرید و به جانهاتان ببخشید، و در بخشیدن از این بدان بخل مورزید، که ... خداى متعال گفته است:کیست که به خدا وام دهد وامى نیکو، پس آن را براى وى دو چندان سازد و براى او مزدى بزرگ باشد(حدید:57). خدا از روى تنگدستى، وام از شما نمى‏گیرد. ... از شما وام مى‏گیرد و گنجینه‏هاى آسمانها و زمین از آن اوست، و بى نیاز و حمید است. او خواسته است شما را بیازماید تا کار کدام یک از شما بهتر آید( نهج البلاغه، ترجمه شهیدى، ص196).

عیسی بن مریم در کلام امیر المومنین

نهج البلاغة؛ خطبه160

و إِنْ شِئْتَ قُلْتُ فِی عِیسَى بْنِ مَرْیَمَ عَلَیْهِ السَّلَامُ- فَلَقَدْ کَانَ یَتَوَسَّدُ الْحَجَرَ وَ یَلْبَسُ الْخَشِنَ وَ یَأْکُلُ الْجَشِبَ وَ کَانَ إِدَامُهُ الْجُوعَ وَ سِرَاجُهُ بِاللَّیْلِ الْقَمَرَ وَ ظِلَالُهُ فِی الشِّتَاءِ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبَهَا وَ فَاکِهَتُهُ وَ رَیْحَانُهُ مَا تُنْبِتُ الْأَرْضُ لِلْبَهَائِمِ وَ لَمْ تَکُنْ لَهُ زَوْجَةٌ تَفْتِنُهُ وَ لَا وَلَدٌ یَحْزُنُهُ وَ لَا مَالٌ یَلْفِتُهُ وَ لَا طَمَعٌ یُذِلُّهُ دَابَّتُهُ رِجْلَاهُ وَ خَادِمُهُ یَدَاهُ.

امیر المومنین علیه السلام: و اگر بخواهی در مورد عیسی بن مریم می گویم. سنگ را بالش خود قرار می داد و لباس خشن می پوشید و غذای نامطبوع می خورد. خورشش گرسنگی و چراغش در شب، ماه و سایه اش در زمستان مشرق ها و مغربهای زمین بود و میوه و سبزی اش چیزهایی بود که زمین برای حیوانات می رویاند. نه همسری داشت که او را بفریبد و نه فرزندی که او را محزون کند و نه مالی که او را مشغول خودش کند و نه طمعی که او را ذلیل و خوار کند. مَرکبش پاهایش و خادمش دو دستش بود.

پی نوشت:

برحذر داشتن از دنیا و معرفی آن در کلام مولا

نهج البلاغة؛ خطبه 111

امیر المومنین علیه السلام: پس از حمد بر خدا و درود بر پیغمبر اکرم، شما را از [دل بستن به] دنیا بر حذر مى دارم، زیرا دنیا [به کام دنیا پرستان] شیرین و [در نظر آنان] سبز و خرّم است، به شهوتها و خواهشهاى بیهوده پیچیده شده است، و بوسیله متاعهاى زود از بین رونده اظهار دوستى مى نماید، و به زیورهاى اندک [مردم ر] به شگفت آورده شاد مى نماید، و براى آرزوها [ى بیجا که اطمینان بآن نیست] و فریب [نادانان] خویش را آرایش نموده، شادى آن پایدار نیست، و از درد و اندوهش آسوده نمى باید گشت... دنیا بد سرایی است برای کسی که متهمش نکند و نسبت به آن دلواپس نباشد، پس بدانید- که می دانید- دنیا را ترک خواهید کرد و از آن کوچ می کنید و در دنیا از کسانی که گفتند "چه کسی از ما قوی تر است(فصلت:15)" عبرت بگیرید، به سمت قبورشان برده شدند...

دنیا؛ دار بلا و آزمایش

نهج البلاغة؛ نامه 59

(59) و من کتاب له علیه السلام إلى الأسود بن قطبة صاحب جند حلوان‌

أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ الوَالِیَ إِذَا اختَلَفَ هَوَاهُ مَنَعَهُ ذَلِکَ کَثِیراً مِنَ العَدْلِ فَلیَکُنْ أَمْرُ النَّاسِ عِندَکَ فِی الحَقِّ سَوَاءً فَإِنَّهُ لَیْسَ فِی الجَوْرِ عِوَضٌ مِنَ العَدْلِ فَاجْتَنِبْ مَا تُنْکِرُ أَمثَالَهُ وَ ابْتذِلْ نَفسَکَ فِیمَا افتَرَضَ اللَّهُ عَلَیکَ رَاجِیاً ثَوَابَهُ وَ مُتَخَوِّفاً عِقَابَهُ وَ اعلَمْ أَنَّ الدُّنیَا دَارُ بَلِیَّةٍ لَمْ یَفْرُغْ صَاحِبُهَا فِیهَا قَطُّ سَاعَةً إِلَّا کَانَتْ فَرغَتُهُ عَلَیْهِ حَسرَةً یَومَ الْقِیَامَةِ وَ أَنَّهُ لَنْ یُغْنِیَکَ عَنِ الحَقِّ شَیْ‌ءٌ أَبَداً وَ مِنَ الحَقِّ عَلَیکَ حِفْظُ نَفْسِکَ وَ الِاحْتِسَابُ عَلَى الرَّعِیَّةِ‌ بِجُهْدِکَ فَإِنَّ الَّذِی یَصِلُ إِلیکَ مِنْ ذَلِکَ أَفضَلُ مِنَ الَّذِی یَصِلُ بِکَ وَ السَّلَامُ‌.

پس از یاد خدا و درود. اگر رأى و اندیشه زمامدار دچار دگرگونى شود، او را از اجراى عدالت بسیار باز مى دارد. پس باید که کار مردم در آنچه حق است نزد تو یکسان باشد، زیرا در ستمکارى بهایى براى عدالت یافت نمى شود. از آنچه که همانند آن را بر دیگران نمى پسندى پرهیز کن، و نفس خود را در حالى که امیدوار به پاداش الهى بوده و از کیفر او هراسناکى، به انجام آنچه خداوند بر تو واجب گردانیده است، وادار ساز. و بدان که دنیا سراى آزمایش است، و دنیاپرست ساعتى در آن نمى آساید جز آن که در روز قیامت از آن افسوس مى خورد، و هرگز چیزى تو را از حق بى نیاز نمى گرداند. و از جمله حقّى که بر توست آن که نفس خویش را نگهبان باشى، و به اندازه توان در امور رعیّت تلاش کنى، زیرا آنچه در این راه نصیب تو مى شود، برتر از آن است که از نیروى بدنى خود از دست مى دهى. با درود. 

مثال اهل دنیا در کلام مولا

نهج البلاغة؛ حکمت 61

وَ قَالَ علیه السلام أَهْلُ الدُّنیَا کَرَکبٍ یُسَارُ بِهِمْ وَ هُمْ نِیَامٌ‌.

امیر المومنین علیه السلام:اهل دنیا مانند قافله ای(مسافرانی) هستند که بُرده می شوند در حالی که خوابند.

آیت الله خویی: منظور از اهل دنیا، کسانی هستند که به آن مشغول شده اند و مرگ و آخرت را فراموش کرده اند.

توصیف دنیا در کلام مولا؛ دنیاشناسی

نهج البلاغة؛ حکمت 407

وَ قَالَ علیه السلام فِی صِفَةِ الدُّنیَا الدُّنیَا تَغُرُّ وَ تَضُرُّ وَ تَمُرُّ إِنَّ اللَّهَ سُبحَانَهُ لَمْ یَرضَهَا ثَوَاباً لِأَوْلِیَائِهِ وَ لَا عِقَاباً لِأَعدَائِهِ وَ إِنَّ أَهلَ الدُّنیَا کَرَکبٍ بَینَا هُمْ حَلُّوا إِذْ صَاحَ بِهِمْ سَائِقُهُمْ فَارتَحَلُوا.

امیر المومنین علیه السلام در توصیف دنیا فرمودند: دنیا [با خودنمایی] می فریبد و ضرر می زند و می گذرد، خداوند سبحان دنیا را به عنوان ثواب(پاداش) برای اولیائش و به عنوان عقاب(کیفر) برای دشمنانش نپسندید و اهل دنیا مثل کاروانی است که به محض اینکه وارد جایی می شوند پیشران آنها صدایشان می زند و از آنجا می روند.

پی نوشت: کاروان، مسافران، موکب، دسته/ ثوابا: تمیز است/بینا ظرف است. 

دنیا و آخرت؛ دو دشمن متفاوت و به منزله مشرق و مغرب و دو هوو

نهج البلاغه؛ حکمت99

وَ رُئِیَ عَلَیْهِ إِزَارٌ خَلَقٌ مَرْقُوعٌ فَقِیلَ لَهُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ: یَخْشَعُ لَهُ القَلْبُ وَ تَذِلُّ بِهِ النَّفْسُ وَ یَقتَدِی بِهِ الْمُؤْمِنُونَ وَ قَالَ عَلَیْهِ السَّلَامُ إِنَّ الدُّنیَا وَ الْآخِرَةَ عَدُوَّانِ مُتَفَاوِتَانِ وَ سَبِیلَانِ مُختَلِفَانِ فَمَنْ أَحَبَّ الدُّنیَا وَ تَوَلَّاهَا أَبغَضَ الْآخِرَةَ وَ عَادَاهَا وَ هُمَا بِمَنْزِلَةِ المَشْرِقِ وَ المَغْرِبِ وَ مَاشٍ بَینَهُمَا کُلَّمَا قَرُبَ مِنْ وَاحِدٍ بَعُدَ مِنَ الْآخَرِ وَ هُمَا بَعْدُ ضَرَّتَانِ‌(نهج البلاغة؛ حکمت103)

ترجمه: پیراهنی کهنه و وصله دار بر تن امیر المومنین دیده شد، در این مورد به ایشان گفته شد[که سبب آن چیست؟]، حضرت فرمودند: دل و نفس با آن نرم و خاشع و رام می شود و مومنین به آن اقتدا می کنند. و فرمودند: دنیا و آخرت دو دشمن متفاوت و دو راه گوناگون اند؛ هر کس دنیا را دوست بدارد و و آن را بپذیرد آخرت را دشمن و مبغوض دانسته است و دنیا و آخرت به منزله مشرق و مغرب اند و کسی که بین آن دو راه می رود به هر کدام نزدیک می شود از دیگری دور می شود و آن دو هووی یکدیگرند.

آه از کمی توشه و درازی راه

حکمت شماره 77 نهج البلاغه

وَ مِنْ خَبَرِ ضِرَارِ بْنِ حَمزَةَ اَلضَّبَائِیِّ عِنْدَ دُخُولِهِ عَلَى مُعَاوِیَةَ وَ مَسأَلَتِهِ لَهُ عَنْ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ ع وَ قَالَ فَأَشهَدُ لَقَدْ رَأَیْتُهُ فِی بَعْضِ مَوَاقِفِهِ وَ قَدْ أَرخَى اَللَّیْلُ سُدُولَهُ وَ هُوَ قَائِمٌ فِی مِحرَابِهِ قَابِضٌ عَلَى لِحیَتِهِ یَتَمَلمَلُ تَمَلْمُلَ اَلسَّلِیمِ وَ یَبْکِی بُکَاءَ اَلحَزِینِ وَ یَقُولُ یَا دُنیَا یَا دُنیَا إِلَیْکِ عَنِّی أَ بِی تَعَرَّضْتِ أَمْ إِلَیَّ تَشَوَّقْتِ لاَ حَانَ حِینُکِ هَیهَاتَ غُرِّی غَیْرِی لاَ حَاجَةَ لِی فِیکِ قَدْ طَلَّقْتُکِ ثَلاَثاً لاَ رَجعَةَ فِیهَا فَعَیْشُکِ قَصِیرٌ وَ خَطَرُکِ یَسِیرٌ وَ أَمَلُکِ حَقِیرٌ آهِ مِنْ قِلَّةِ اَلزَّادِ وَ طُولِ اَلطَّرِیقِ وَ بُعْدِ اَلسَّفَرِ وَ عَظِیمِ اَلمَوْرِدِ.

ترجمه آیتی:

در خبر آمده است که چون ضرار بن ضمرة الضّبابى بر معاویه داخل شد، معاویه از او را درباره امیر المؤمنین (ع) پرسید. ضرار گفت: شهادت می دهم که او را در جایى که عبادت مى‏کرد دیدم.

شب پرده برافکنده بود و او در محراب خود ایستاده بود. محاسن خود را به دست گرفته، چون مار گزیده به خود می ‏پیچید و چون اندوهگینان می گریست و می گفت:

اى دنیا، اى دنیا، از من دور شو. آیا خود را به من می نمایانى؟ یا به من مشتاق شده اى؟ هنگام فریبت نزدیک مباد. هیهات دیگرى را بفریب، مرا به تو نیازى نیست. تو را سه طلاق کرده ام که دیگر در آن بازگشتى نباشد. زندگیت کوتاه است و آرزویت حقیر است. آه، از اندک بودن توشه و درازى راه و دورى سفر و سختى منزلگاه.

روزه؛ زکات بدن

نهج البلاغة؛ حکمت136

لکُلِّ شَیءٍ زَکَاةٌ وَ زَکَاةُ البَدَنِ الصِّیَامُ.

امیر المومنین علیه السلام: هر چیزی زکاتی دارد و زکات بدن، روزه است.

لفظ زکات به معنای طهارت است(لذا تزکیه به معنای تطهیر و پاکسازی است) و ظاهرا در اینجا به معنای آن است که طهارت و پاکیزگی بدن از امراض و بیماری ها و مواد زائد انباشته شده ی منشا بیماری در آن به روزه است و تحقیقات هم آثار روزه و نخوردن و نیاشامیدن بر سلامت جسم را اثبات کرده است. 

سطح زندگی حاکمان و پیشوایان عادل

نهج البلاغة؛ خطبه 210

و من کلام له علیه السلام بالبصرة‌

و قد دخل على العلاء بن زیاد الحارثی و هو من أصحابه یعوده فلما رأى سعة داره قال مَا کُنتَ تَصنَعُ بِسِعَةِ هَذِهِ الدَّارِ فِی الدُّنیَا أنتَ إِلَیهَا  فِی الْآخِرَةِ کُنتَ أَحوَجَ وَ بَلَى إِنْ شِئتَ بَلَغتَ بِهَا الْآخِرَةَ تَقْرِی فِیهَا الضَّیفَ وَ تَصِلُ فِیهَا الرَّحِمَ وَ تُطْلِعُ مِنهَا الْحُقُوقَ مَطَالِعَهَا فَإِذاً أَنتَ قَدْ بَلَغتَ بِهَا الْآخِرَةَ فَقَالَ لَهُ الْعلَاءُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَشْکُو إِلَیکَ أَخِی عَاصِمَ بنَ زِیَادٍ قَالَ وَ مَا لَهُ قَالَ لَبِسَ العَبَاءَةَ وَ تَخَلَّى مِنَ الدُّنیَا قَالَ عَلَیَّ بِهِ فَلَمَّا جَاءَ قَالَ یَا عُدَیَّ نَفْسِهِ لَقَدِ استَهَامَ بِکَ الخَبِیثُ أَ مَا رَحمتَ أَهلکَ وَ وَلَدَکَ أَ تَرَى اللَّهَ أَحَلَّ لَکَ الطَّیِّبَاتِ وَ هُوَ یَکرَهُ أَنْ تَأْخُذَهَا أَنتَ أَهوَنُ عَلَى اللَّهِ مِنْ ذَلِکَ قَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ هَذَا أَنتَ فِی خُشُونَةِ مَلْبسِکَ وَ جُشُوبَةِ مَأکَلِکَ قَالَ‌ وَیحَکَ إِنِّی لَسْتُ کَأَنتَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى فَرَضَ عَلَى أَئِمَّةِ الحَقِّ أَنْ یُقَدِّرُوا أَنْفُسَهُمْ بِضَعَفَةِ النَّاسِ کَیْلَا یَتَبَیَّغَ بِالفَقِیرِ فَقْرُهُ‌.

امیر المومنین علیه السلام در جواب کسی که با استناد به ساده زیستی ایشان، دست از دنیا شسته بود فرمودند: وای بر تو!  من مثل تو نیستم چرا که خداوند تعالی بر پیشوایان عادل، واجب فرموده که خود را مثل مردم ضعیف قرار دهند تا فقر و تهیدستى، خون آنها را به جوش نیاورد و دچار اضطراب نشوند و در نتیجه موجب هلاکتشان نگردد.

پی نوشت: