سیاست پاک و تقوامدار(2)

تقوا؛ مانع امیرالمومنین علیه السلام از مکر و فریب در سیاست

بحثی که در اطراف آن چند نکته‌‌‌‌‌‌ای عرض خواهم کرد، بحث سلوک سیاسی امیرالمؤمنین است.....در این سیاست‌‌‌‌‌ ورزی، امیرالمؤمنین یکی از خصوصیاتش این است: از مکر و فریب دور است. در یک جمله‌‌‌‌‌ای از حضرت نقل شده که: «لو لا التّقی لکنت ادهی العرب»؛ اگر تقوا دست و پای مرا نمی‌‌‌‌‌ بست، از همه‌‌‌‌‌ی آحاد و مکاران عرب، مکر و حیله را بهتر بلد بودم. یک جای دیگر در مقام مقایسه‌‌‌‌‌ی معاویه با خودش - چون معاویه به دَهاء و مکر در حکومت معروف بود - به حسب آنچه که نقل شده، فرمود: واللَّه ما معاویة بأدهی منّی»؛ معاویه از من زرنگتر نیست، منتها علی چه کند؟ وقتی بنای بر رعایت تقوا و رعایت اخلاق دارد، دست و زبانش بسته است. روش امیرالمؤمنین این است. تقوا که نبود، دست و زبان انسان باز است، میتواند همه چیز بگوید، خلاف واقع میتواند بگوید، تهمت میتواند بزند، دروغ به مردم میتواند بگوید، نقض تعهدات میتواند بکند، دلبستگی به دشمنانِ صراط مستقیم میتواند پیدا کند. وقتی تقوا نبود، اینجوری است.

امیرالمؤمنین میفرماید: من سیاست را با تقوا انتخاب کردم، با تقوا اختیار کردم این است که در روش امیرالمؤمنین، مکاری و حیله‌‌‌‌‌گری و کارهای کثیف و این چیزها وجود ندارد؛ پاکیزه است.

رهبر انقلاب؛ خطبه‌های نماز جمعه‌ی تهران۱۳۸۸/۰۶/۲۰

سیاست پاک و تقوامدار(۱)

نهج البلاغه، خطبه 200

و اَللَّهِ مَا مُعَاوِیَةُ بِأَدهَى مِنِّی وَ لَکِنَّهُ یَغْدِرُ وَ یَفْجُرُ وَ لَوْ لاَ کَرَاهِیَةُ اَلغَدْرِ لَکُنْتُ مِنْ أَدهَى اَلنَّاسِ وَ لَکِنْ کُلُّ غُدَرَةٍ فُجَرَةٌ وَ کُلُّ فُجَرَةٍ کُفَرَةٌ وَ لِکُلِّ غَادِرٍ لِوَاءٌ یُعرَفُ بِهِ یَومَ اَلْقِیَامَةِ وَ اَللَّهِ مَا أُستَغفَلُ بالمکیدة و لا اُستغمَز بالشدیدة.

به خدا قسم معاویه زیرک تر از من نیست، ولى او خیانت مى ‏ورزد و گناه مى ‏کند، و اگر غدر و مکر نکوهیده نبود من از زیرک‏ترین مردمان بودم، ولى هر نیرنگى معصیت است، و هر معصیتى نوعى کفر است، و هر نیرنگ بازى را در قیامت نشانه ‏اى است که به آن شناخته مى‏ شود. سوگند به خدا که من با مکر و حیله غافلگیر نمى‏ شوم، و با شدّت و سختى ناتوان نمى‏ گردم

دین حضرت محمد (ص) قبل از اسلام

نظریات متعددی در پاسخ به این پرسش وجود دارد(۱) که مهمترین آنها عبارتند از:

1. پیامبر اسلامی به هیچ شریعتی عمل نکرده و پیرو هیچ دینی نبوده است.

2.   ایشان پیرو دین مسیحیت بوده است.

3. ایشان پیرو دین حضرت ابراهیم (ع) بوده است.

4. پیروی دین خود (اسلام) بوده است

جمع بندی فرق بین رسول و نبیّ و امام

1. هر رسولی نبیّ است امّا هر نبیّ ای رسول نیست؛ در واقع نسبتشان از حیث مصداقی، «عامّ و خاصّ مطلق» می باشد.

2. نبیّ [ = پیامبر] در خواب فرشته را می بیند و صدا را می شنود اما در بیداری او را نمی بیند اگر چه صوت را می شنود یا بالعکس اما رسول صدا را می شنود و در خواب و بیداری جبرئیل را می بیند اما امام فقط صدا را می شنود و در خواب و بیداری فرشته را نمی بیند[یا اینکه به ایشان الهام می شود؛ پیامبر: وَ أَعْطَانِی الْوَحْیَ وَ أَعْطَاهُ الْإِلْهَامَ].

3. نبی در آن واحد در بیداری، شنیدن و دیدن برایش جمع نمی شود.

4. رسول حتما به سمت قومی مبعوث شده است و دارای رسالت است اما نبی لزوما چنین نیست.

5. ظاهرا پیامبران اولوالعزم که 5 نفر اند، از سوی خدا به طرف تمام مردم مبعوث شده اند و رسولان غیر اولوالعزم از ناحیه ایشان که امام هم هستند.

5. مقام امامت قطعا بالاتر از نبوت و رسالت است و طبق روایات، امامان معصوم از امیر المومنین تا صاحب الزمان از تمام انبیاء و مرسلین غیر از خاتم النبیین برتر و بالاترند.

6. اینکه امام بر خلاف نبی و رسول فرشته را نمی بیند یا بر او وحی به معنای خاصش نمی شود دلیل بر نقصان مرتبه نیست؛ چون بعد از آنکه دینِ کامل و نهایی توسط خاتم النبیین آورده شد دیگر لزومی به دیدن فرشته و دریافت وحی به معنای معروفش نیست.

7. این مطالب دریافتی از روایات بود که ممکن است در برخی موارد جای تکمیل شدن داشته باشد.

وحی و الهام؛ عطیه ای الهی

الأمالی (للشیخ الطوسی)، ص104(متوفای460)

161- 15- أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ: أَخبَرَنِی أَبُو الحَسَنِ أَحمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ‌ بْنِ الحَسَنِ، قَالَ: حَدَّثَنِی أَبِی، عَنْ سَعِیدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَى، قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الرَّحمَنِ العَرزَمِیُّ، قَالَ: حَدَّثَنِی الْمُعَلَّى بْنُ هِلَالٍ، عَنِ الکَلْبِیِّ، عَنْ أَبِی صَالِحٍ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ العَبَّاسِ، قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) یَقُولُ: أَعطَانِی اللَّهُ (تَبَارَکَ وَ تَعَالَى) خَمساً، وَ أَعطَى عَلِیّاً خَمساً: أَعطَانِی جَوَامِعَ الکَلِمِ، وَ أَعطَى عَلِیّاً جَوَامِعَ الْعِلْمِ، وَ جَعَلَنِیَ نَبِیّاً وَ جَعَلَهُ وَصِیّاً، وَ أَعطَانِی الکَوثَرَ، وَ أَعطَاهُ السَّلسَبِیلَ، وَ أَعطَانِی الوَحیَ، وَ أَعطَاهُ الْإِلهَامَ، وَ أَسرَى بِی إِلَیْهِ، وَ فَتَحَ لَهُ أَبوَابَ السَّمَاءِ وَ الْحُجُبِ حَتَّى نَظَرَ إِلَیَّ فَنَظَرْتُ إِلَیْهِ...

عبد الله بن عباس می گوید از پیامبر شنیدم که فرمودند: خداوند تبارک و تعالی به من پنج چیز داد و به علی پنج چیز؛ به من کلمات جامع(جوامع الکلم) داد و به علی علوم جامع(جوامع العلم) و خداوند مرا نبیّ قرار داد و علی را وصیّ و به من کوثر داد و به علی سَلسبیل و به من وحی عطا فرمود و به علی الهام و مرا شبانه به سمت خود سیر داد و برای علی درب های آسمان و حجابها را باز کرد و گشود تا اینکه به من نگاه کرد و من هم به او....

پی نوشت:

اولو العزم؛ پیامبرانی جهانی(2)

الفصول المهمة فی أصول الأئمة - تکملة الوسائل، ج‌1، ص428(حر عاملی:1104)

وَ فِی عُیُونِ الْأَخبَارِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسحَاقَ الطَّالَقَانِیِّ، عَنْ أَحمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ الهَمدَانِیِّ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ الحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ أَبِی الحَسَنِ الرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ قَالَ: إِنَّمَا سُمِّیَ أُولُو العَزْمِ [ اولی العزم]، لِأَنَّهُمْ کَانُوا أَصحَابَ الشَّرَائِعِ وَ العَزَائِمِ وَ ذَلِکَ أنَّ کُلَّ نَبِیٍّ کَانَ بَعدَ نُوحٍ عَلَیْهِ السَّلَامُ کَانَ عَلَى شَرِیعَتِهِ وَ مِنهَاجِهِ وَ تَابِعاً لِکِتَابِهِ إِلَى زَمَنِ إِبرَاهِیمَ الخَلِیلِ وَ کُلُّ نَبِیٍّ مُرسَلٍ کَانَ فِی زَمَنِ إِبرَاهِیمَ عَلَیْهِ السَّلَامُ وَ بَعدَهُ کَانَ عَلَى شَرِیعَتِهِ وَ مِنهَاجِهِ وَ تَابِعاً لِکِتَابِهِ إِلَى زَمَانِ مُوسَى عَلَیْهِ السَّلَامُ وَ کُلُّ نَبِیٍّ کَانَ فِی زَمَنِ مُوسَى عَلَیْهِ السَّلَامُ وَ بَعدَهُ کَانَ عَلَى شَرِیعَةِ مُوسَى وَ مِنهَاجِهِ وَ تَابِعاً لِکِتَابِهِ إِلَى أَیَّامِ عِیسَى عَلَیْهِ السَّلَامُ، وَ کُلُّ نَبِیٍّ کَانَ فِی زَمَانِ عِیسَى وَ بَعدَهُ کَانَ عَلَى شَرِیعَةِ عِیسَى وَ مِنهَاجِهِ وَ تَابِعاً لِکِتَابِهِ إِلَى زَمَانِ نَبِیِّنَا مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ، فَهَؤُلَاءِ الخَمسَةُ، أُولُو العَزْمِ وَ هُمْ أَفضَلُ الْأَنْبِیَاءِ وَ الرُّسُلِ وَ شَرِیعَةُ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لَا تُنسَخُ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ لَا نَبِیَّ بَعدَهُ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ فَمَنِ ادَّعَى بَعدَهُ نَبِیّاً أَوْ أَتَى بَعدَهُ بِکِتَابٍ، فَدَمُهُ مُبَاحٌ لِکُلِّ مَنْ سَمِعَ مِنْهُ.

امام رضا علیه السلام: اولوالعزم از این جهت اولوالعزم نامیده شدند که صاحب شریعت و عزیمت بودند و این بدان خاطر است که تمام پیامبران بعد از نوح علیه السلام بر شریعت و منهاج و تابع کتاب او بودند تا زمان ابراهیم خلیل و هر نبی مرسلی در زمان ابراهیم و بعد از ایشان بر شریعت و منهاج و تابع کتاب وی بود تا زمان موسی و تمام انبیا در زمان موسی و بعد از او بر شریعت و منهاج و تابع کتاب وی بودند تا زمان عیسی و و انبیاء زمان عیسی و پس از او بر شریعت و منهاج و تابع کتاب وی بودند تا زمان محمد صلی الله علیه و آله. این پنج نفر، اولوالعزم اند و اینها افضل انبیاء و رُسُل اند. و شریعت محمد تا روز قیامت نسخ نمی شود و تا روز قیامت بعد از ایشان پیامبری نخواهد بود. پس هر کس بعد از او ادعای نبوت کرد یا کتابی آورد، خونش بر هر کسی که این ادعای او را بشنود مباح است.

پی نوشت:

محمد حسن حر عاملی: الأحادیث فی ذلک کثیرة: احادیث در این زمینه بسیار است. 

اولو العزم؛ پیامبرانی جهانی(1)

کامل الزیارات، ص179(ابن قولَویهِ:367)

- حَدَّثَنِی أَبِی رَحِمَهُ اللَّهُ وَ جَمَاعَةُ مَشَایِخِی عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الزَّیْتُونِیِّ وَ غَیْرِهِ عَنْ أَحمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیرٍ ره عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثمَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ الحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی حَمزَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَالا‌:

... منهم خَمسَةٌ أُولُوا العَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ قُلنَا مَنْ هُمْ قَالَ نُوحٌ وَ إِبرَاهِیمُ وَ مُوسَى وَ عِیسَى وَ مُحَمَّدٌ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِمْ أَجمَعِینَ قُلنَا لَهُ مَا مَعنَى أُولِی العَزْمِ قَالَ بُعِثُوا إِلَى شَرْقِ الْأَرْضِ وَ غَرْبِهَا جِنِّهَا وَ إِنْسِهَا‌.

... از امام سجاد علیه السلام سوال کردیم اولو العزم چه کسانی هستند؟ فرمودند: نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و محمد صلِّی الله علیهم اجمعین. گفتیم: معنای اولو العزم چیست؟ فرمودند: آنها به شرق و غرب زمین و به سوی جن و إنس مبعوث شدند.

پی نوشت:

- عزیمه و عزم مصدر اند به معنای جدیت، اراده، تصمیم قاطع. عزیمه در در ادبیات دینی به معنای فریضه نیز هست که جمع آن عزائم و نقطه مقابلش رخصة(رخصت) است.

1. ابن منظور: العَزْمُ: الجِدُّ. عَزَمَ على الأَمر یَعْزِمُ عَزماً و مَعزَماً و مَعْزِماً و عُزْماً و عَزِیماً و عَزِیمةً و عَزمَةً و اعتَزَمَه و اعتَزمَ علیه: أَراد فِعْلَه.( لسان العرب؛ ج‌12، ص: 399)

2. ابن فارس: العین و الزاء و المیم أصلٌ واحد صحیحٌ یدلُّ على الصَّریمة و القَطْع(معجم مقائیس اللغة؛ ج‌4، ص: 308)

3. فخر الدین طُریحی: یقال: عزمت عزما و عزما- بالضم- و عزیمة: إذا أردت فعله و قطعت علیه(مجمع البحرین؛ ج‌6، ص: 113).

 

نبی مرسل و غیر مرسل

الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‌1، ص174(کلینی:329)

- مُحَمَّدُ بْنُ یَحیَى عَنْ أَحمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی یَحیَى الوَاسِطِیِّ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ وَ دُرُستَ بْنِ أَبِی مَنْصُورٍ عَنْهُ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ: الْأَنْبِیَاءُ وَ الْمُرسَلُونَ عَلَى أَربَعِ طَبَقَاتٍ فَنَبِیٌّ مُنَبَّأٌ فِی نَفْسِهِ لَا یَعْدُو غَیرَهَا وَ نَبِیٌّ یَرَى فِی النَّوْمِ وَ یَسمَعُ الصَّوتَ وَ لَا یُعَایِنُهُ فِی الیقَظَةِ وَ لَمْ یُبعَثْ إِلَى أَحَدٍ وَ عَلَیْهِ إِمَامٌ مِثْلُ مَا کَانَ إِبرَاهِیمُ عَلَى لُوطٍ ع وَ نَبِیٌّ یَرَى فِی مَنَامِهِ وَ یَسمَعُ الصَّوتَ وَ یُعَایِنُ المَلَکَ وَ قَدْ أُرْسِلَ إِلَى طَائِفَةٍ قَلُّوا أَوْ کَثُرُوا کَیُونُسَ قَالَ اللَّهُ لِیُونُسَ- وَ أَرسَلْناهُ إِلى مِائَةِ أَلفٍ أَوْ یَزِیدُونَ قَالَ یَزِیدُونَ ثَلَاثِینَ أَلْفاً وَ عَلَیْهِ إِمَامٌ وَ الَّذِی یَرَى فِی نَوْمِهِ وَ یَسمَعُ الصَّوتَ وَ یُعَایِنُ فِی الیَقَظَةِ وَ هُوَ إِمَامٌ مِثْلُ أُولِی العَزْمِ وَ قَدْ کَانَ إِبرَاهِیمُ ع نَبِیّاً وَ لَیسَ بِإِمَامٍ حَتَّى قَالَ اللَّهُ- إِنِّی جاعِلُکَ لِلنّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِی فَقَالَ اللَّهُ لا یَنالُ عَهْدِی الظّالِمِینَ مَنْ عَبَدَ صَنَماً أَوْ وَثَناً لَا یَکُونُ إِمَاماً.

امام صادق علیه السلام: انبیاء و مرسلین 4 طبقه اند:

 1. نبی ای که اخبار غیبی دریافت می کند و کاری با غیر از خود ندارد و،

 2. نبی ای که در خواب [فرشته وحی را] می بیند و صدای او را می شنود و در بیداری او را نمی بیند و به طرف کسی هم مبعوث نشده است و خود دارای امام است مانند لوط که امامش ابراهیم بود و،

3. نبی ای که در خواب [فرشته وحی را] می بیند و صدای او را می شنود و فرشته را با چشم می بیند و به سمت گروهی کم یا زیاد فرستاده می شود مانند یونس که خداوند در مورد او فرمود: یونس را به طرف صد هزار یا بیشتر فرستادیم، منظور از "یزیدون" بیش از سی هزار بود و خود یونس امام داشت و،

4. نبی ای که [فرشته وحی را] در خواب می بیند و صدایش را می شنود و در بیداری نیز می بیند و خود، امام است مانند اولو العزم. ابراهیم، نبی بود اما امام نه تا اینکه خداوند فرمود "من تو را برای مردم امام قرار دادم و او گفت از ذریه و نسلم [نیز امام قرار بده]، خداوند فرمود: عهد من [ = امامت] به ظالمین نمی رسد" و منظور از ظالمین، بت پرستان هستند.

تسلیت جبرئیل به اهل بیت و عدم رویت او

الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‌3، ص221(کلینی: 329)

- عَلِیُّ بْنُ إِبرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَمَّا مَاتَ النَّبِیُّ ص سَمِعُوا صَوتاً وَ لَمْ یَرَوْا شَخصاً یَقُولُ کُلُّ نَفسٍ ذائِقَةُ المَوْتِ وَ إِنَّما تُوَفَّونَ أُجُورَکُمْ یَومَ الْقِیامَةِ فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ النّارِ وَ أُدْخِلَ الجَنَّةَ فَقَدْ فازَ(آل عمران:185) وَ قَالَ إِنَّ فِی اللَّهِ خَلَفاً مِنْ کُلِّ هَالِکٍ وَ عَزَاءً مِنْ کُلِّ مُصِیبَةٍ وَ دَرَکاً مِمَّا فَاتَ فَبِاللَّهِ فَثِقُوا وَ إِیَّاهُ فَارْجُوا وَ إِنَّمَا الْمحْرُومُ مَنْ حُرِمَ الثَّوَابَ.

امام صادق علیه السلام: هنگام رحلت پیامبر، [اهل بیت] صدایی شنیدند که میگوید: کل نفس ذائقة الموت.... (آل عمران:185) اما شخص[صاحب صدا یعنی جبرئیل] را ندیدند.

- مُحَمَّدُ بْنُ یَحیَى عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الخَطَّابِ عَنْ سُلَیمانَ بْنِ سَمَاعَةَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُختَارِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَمَّا قُبِضَ رَسُولُ اللَّهِ ص جَاءَهُمْ جَبرَئِیلُ ع وَ النَّبِیُّ مُسَجًّى وَ فِی الْبیْتِ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ ع فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ یَا أَهلَ بَیْتِ الرَّحمَةِ کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ المَوْتِ وَ إِنَّما تُوَفَّونَ أُجُورَکُمْ یَومَ الْقِیامَةِ فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ النّارِ وَ أُدْخِلَ الجَنَّةَ فَقَدْ فازَ وَ مَا الحَیاةُ الدُّنْیا إِلّا مَتاعُ الْغُرُورِ(آل عمران:185) إِنَّ فِی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَزَاءً مِنْ کُلِّ مُصِیبَةٍ وَ خَلَفاً مِنْ کُلِّ هَالِکٍ وَ دَرَکاً لِمَا فَاتَ فَبِاللَّهِ فَثِقُوا وَ إِیَّاهُ فَارْجُوا فَإِنَّ الْمُصَابَ مَنْ حُرِمَ الثَّوَابَ هَذَا آخِرُ وَطْئِی مِنَ الدُّنْیا قَالُوا فَسَمِعنَا الصَّوتَ وَ لَمْ نَرَ الشَّخصَ.

امام صادق علیه السلام: هنگام قبض روح پیامبر(ص)، جبرئیل به محضر علی و فاطمه و حسن و حسین آمد و گفت: السلام علیکم یا اهل بیت الرحمة، "کل نفس ذائقة الموت.... (آل عمران:185)، امام صادق از زبان حضرات معصومین علیهم السلام نقل می کنند که: صدا را شنیدیم اما شخص(جبرئیل) را ندیدیم.

پی نوشت:

فرق رسول و نبیّ و امام(2)

الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‌1، ص176(کلینی: 329)

- عَلِیُّ بْنُ إِبرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ إِسمَاعِیلَ بْنِ مَرَّارٍ قَالَ کَتَبَ الحَسَنُ بْنُ العَبَّاسِ المَعْرُوفِیُّ إِلَى الرِّضَا ع- جُعِلْتُ فِدَاکَ أَخْبِرْنِی مَا الفَرْقُ بَینَ الرَّسُولِ وَ النَّبِیِّ وَ الْإِمَامِ قَالَ فَکَتَبَ أَوْ قَالَ الفَرْقُ بَینَ الرَّسُولِ وَ النَّبِیِّ وَ الْإِمَامِ أَنَّ الرَّسُولَ الَّذِی یُنزَلُ عَلَیْهِ جَبرَئِیلُ فَیَرَاهُ وَ یَسمَعُ کَلَامَهُ وَ یُنزَلُ عَلَیْهِ الوَحْیُ وَ رُبَّمَا رَأَى فِی مَنَامِهِ نَحوَ رُؤیَا إِبرَاهِیمَ ع وَ النَّبِیُّ رُبَّمَا سَمِعَ الکَلَامَ وَ رُبَّمَا رَأَى الشَّخصَ وَ لَمْ یَسمَعْ وَ الْإِمَامُ هُوَ الَّذِی یَسمَعُ الکَلَامَ وَ لَا یَرَى الشَّخصَ.

حسن بن عباس معروفی به امام رضا علیه السلام می نویسد: فدایت شوم بفرمایید فرق بین رسول و نبی و امام چیست؟ ایشان در جواب مرقوم فرمودند: فرقشان این است که جبرئیل بر رسول نازل می شود و رسول او را می بیند و سخنش را می شنود و بر وی وحی نازل می شود و چه بسا در خواب او را ببیند مانند رویای ابراهیم علیه السلام و نبی چه بسا سخن را بشنود و چه بسا شخص [فرشته] را ببیند ولی سخن او را نشنود و امام کسی است که سخن فرشته را می شنود اما شخص او را نمی بیند.