فلسفه بعثت؛ خداشناسی و خداپرستی- توحید(2)

بعثت نبی اکرم در درجه‌ی اول، دعوت به توحید بود. توحید صرفاً یک نظریه‌ی فلسفی و فکری نیست؛ بلکه یک روش زندگی برای انسان ‌هاست؛ خدا را در زندگی خود حاکم کردن و دست قدرت‌های گوناگون را از زندگی بشر کوتاه نمودن. «لااله‌الاالله» که پیام اصلی پیغمبر ما و همه‌ پیغمبران است، به معنای این است که در زندگی و در مسیر انسان و در انتخاب روش‌های زندگی، قدرت ‌های طاغوتی و شیطان‌ ها نباید دخالت کنند و زندگی انسان ‌ها را دستخوش هوس ‌ها و تمایلات خود قرار دهند.

اگر توحید با همان معنای واقعی که اسلام آن را تفسیر کرد و همه‌ پیغمبران، حامل آن پیام بودند، در زندگی جامعه‌ مسلمان و بشری تحقق پیدا کند، بشر به سعادت حقیقی و رستگاری دنیوی و اخروی خواهد رسید و دنیای بشر هم آباد خواهد شد؛ دنیایی در خدمت تکامل و تعالی حقیقی انسان. دنیا در دید اسلام، مقدمه و گذرگاه آخرت است. اسلام دنیا را نفی نمیکند؛ تمتعات دنیوی را منفور نمی ‌شمارد؛ انسان را با همه‌ی استعداد ها و غرایز در صحنه‌ی زندگی، فعال می ‌طلبد؛ اما همه‌ اینها باید در خدمت تعالی و رفعت روح و بهجت معنوی انسانی قرار گیرد تا زندگی در همین دنیا هم شیرین شود. در چنین دنیایی، ظلم و جهل و درنده‌خویی نیست و این کار دشواری است و به مجاهدت احتیاج دارد و پیغمبر این جهاد را از روز اول آغاز کرد

فلسفه بعثت؛ خداشناسی و خداپرستی- توحید(1)

نهج البلاغه، خطبه 147

... فَبَعَثَ اللَّهُ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله و سلم) بِالحَقِّ لِیُخْرِجَ عِبَادَهُ مِنْ عِبَادَةِ الْأَوثَانِ إِلَى عِبَادَتِهِ وَ مِنْ طَاعَةِ الشَّیطَانِ إِلَى طَاعَتِهِ بِقُرآنٍ قَدْ بَیَّنَهُ وَ أَحکَمَهُ لِیَعلَمَ الْعِبَادُ رَبَّهُمْ إِذْ جَهِلُوهُ وَ لِیُقِرُّوا بِهِ بَعدَ إِذْ جَحَدُوهُ وَ لِیُثْبِتُوهُ بَعدَ إِذْ أَنکَرُوهُ فَتَجَلَّى لَهُمْ سُبحَانَهُ فِی کِتَابِهِ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَکُونُوا رَأَوْهُ بِمَا أَرَاهُمْ مِنْ قُدرَتِهِ وَ خَوَّفَهُمْ مِنْ سَطوَتِهِ ...».

خداوند، محمّد(صلی الله علیه و آله و سلم) را به حق مبعوث کرد تا بندگان خود را با قرآنی که بیان فرمود، از عبادت و پرستش بت ها نجات دهد و به عبادت و بندگی خود هدایت کند و آنها را از اطاعت شیطان به اطاعت خود ببرد تا بندگان بعد از آن که پروردگارشان را نمی شناختند بشناسند تا به خداوند بعد از آنکه او را انکار کردند اقرار کنند. لذا خداوند سبحان در کتابش[ = قرآن]، با نمایش قدرتش و ترساندن مردم از برتری و قهاریتش... تجلی کرد بدون آنکه مردم او را ببینند. 

پی نوشت:

بعثت پیامبر؛ منت و لطف خداوند بر مومنین

لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکمَةَ وَ إِنْ کانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ (آل عمران: 164)

خداوند بر مؤمنان منت گذارد (لطف کرد؛ نعمت بزرگى بخشید) هنگامى که در میان آنها پیامبرى از جنس خودشان برانگیخت که آیات او را بر آنها بخواند و کتاب و حکمت به آنها بیاموزد اگر چه پیش از آن در گمراهى آشکار بودند.

... هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکمَةَ وَ إِنْ کانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ (2) وَ آخَرِینَ مِنْهُمْ لَمَّا یَلحَقُوا بِهِمْ وَ هُوَ العَزِیزُ الحَکِیمُ (3) ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الفَضْلِ العَظِیمِ (جمعه: 4)

... او کسى است که در میان جمعیت درس نخوانده رسولى از خودشان برانگیخت تا آیاتش را بر آنها بخواند، و آنها را پاکیزه کند، و کتاب و حکمت بیاموزد، هر چند پیش از آن در گمراهى آشکارى بودند/ و رسول بر گروه دیگرى که هنوز به آنها ملحق نشده ‏اند، و او عزیز و حکیم است/ این فضل خدا است که به هر کس بخواهد [و شایسته بداند] مى ‏بخشد و خداوند صاحب فضل عظیم است.

پی نوشت:

1. در آیات فوق اهداف بعثت نبی اکرم(ص) بیان شده است(توحید و تزکیه و تعلیم) و منظور از ضلال مُبین اشاره به فرهنگ عصر جاهلیت است که باید آن را در کتب تاریخ مطالعه کرد.

2. اُمّی یعنی کسی که نه می تواند بخواند و نه بنویسد و این از باب غلبه این خصوصیت در آن دوران بوده است.

3. منت یعنی خوبی کردن، لطف کردن، إنعام(نعمت دادن) و إعطاء، نعمت با ارزش و بزرگ. صدقاتتان را با مَنّ و اذیت باطل نکنید(قرآن)؛ یعنی با گفتن اینکه: من به شما نعمت دادم، من به شما چیزی دادم.

واژه شناسی منت:

نمونه از فرهنگ جاهلیت در رابطه با دختران؛ زنده به گور کردن آنها

1.«وَ إِذَا المَوْؤُدَةُ سُئِلَتْ بِأَیِّ ذَنبٍ قُتِلَتْ»(تکویر:8 و9)

و در آن هنگام که از دختران زنده به گور شده سؤال شود، که به کدامین گناه کشته شدند؟!

2. وَ إِذا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِما ضَرَبَ لِلرَّحْمنِ مَثَلاً ظَلَّ وَجْهُهُ مُسوَدًّا وَ هُوَ کَظِیمٌ (زخرف: 17)

هر گاه یکى از آنها را به همان چیزى که براى خداوند رحمن شبیه قرار داده (به تولد دختر) بشارت دهند صورتش از فرط ناراحتى سیاه مى ‏شود، و مملو از خشم مى شود ولی آن را ابراز نمی کرد!

 3. وَ إِذا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالْأُنْثی ظَلَّ وَجْهُهُ مُسوَدًّا وَ هُوَ کَظِیمٌ یَتَوارى‏ مِنَ القَوْمِ مِنْ سُوءِ ما بُشِّرَ بِهِ أَ یُمْسِکُهُ عَلى‏ هُونٍ أَمْ یَدُسُّهُ فِی التُّرابِ أَلا ساءَ ما یَحْکُمُون»(نحل: 58 و 59).

هر گاه به یکى از آنها بشارت دهند دخترى نصیب تو شده صورتش [از فرط ناراحتى] سیاه مى‏شود، و مملو از خشم مى شود ولی آن را ظاهر نمی کند! / از قوم و قبیله خود بخاطر بشارت بدى که به او داده شده متوارى مى‏شود [و نمی ‏داند] آیا او را با ذلت و خواری نگه دارد، یا در خاک پنهانش کند؟ چه بد حکمى می کنند؟

تفسیر نمونه، ج‏26، ص177:

" موءودة" از ماده" وأد" (بر وزن وعد) به معنى دخترى است که زنده در زیر خاک دفن شده است. در بعضى از روایات در تفسیر این آیه توسعه داده شده، تا آنجا که امام باقر علیه السلام هنگامى که از تفسیر این آیه سؤال شد فرمودند: مَن قُتل فى مودتنا:" منظور کسانى است که در طریق محبت و دوستى ما کشته مى ‏شوند"....

زنده به گور کردن دختران:

یکى از دردناکترین و وحشیانه ‏ترین پدیده‏هاى عصر جاهلیت عرب پدیده" وأد" است که در قرآن مجید مکرر به آن اشاره شده است. گرچه بعضى معتقدند که این جنایت در همه قبائل عرب عمومیت نداشته، و تنها در قبیله" کنده" (یا بعضى از قبائل دیگر) بوده است، ولى مسلما مساله نادرى نیز محسوب نمى ‏شده، و گرنه قرآن با این تاکید و به طور مکرر، روى آن صحبت نمى کرد.

مفسران گفته ‏اند: در جاهلیت عرب، هنگامى که وقت وضع حمل زن فرا می ‏رسید، حفره‏اى در زمین حفر مى کرد و بالاى آن مى نشست، اگر نوزاد دختر بود، آن را در میان حفره پرتاب مى ‏کرد، و اگر پسر بود، آن را نگاه مى ‏داشت...

عامل پیدایش این جنایت، امور مختلفى بوده است از جمله:

شرایط مردم عرب پیش از بعثت

نهج البلاغه، خطبه26

إِنَّ اللَّهَ بَعَثَ مُحَمَّداً (صلى الله علیه و اله) نَذِیراً لِلعَالَمِینَ وَ أَمِیناً عَلَى التَّنْزِیلِ وَ أَنْتُمْ مَعشَرَ الْعَرَبِ عَلَى شَرِّ دِینٍ وَ فِی شَرِّ دَارٍ مُنِیخُونَ بَینَ حِجَارَةٍ خُشنٍ وَ حَیَّاتٍ صُمٍّ تَشرَبُونَ الکَدِرَ وَ تَأْکُلُونَ الجَشِبَ وَ تَسْفِکُونَ دِمَاءَکُمْ وَ تَقطَعُونَ أَرحَامَکُمْ الْأَصنَامُ فِیکُمْ مَنْصُوبَةٌ وَ الْآثَامُ بِکُمْ مَعْصُوبَةٌ...

براستی خداوند، محمّد را - درود خدا بر او و خاندانش - برای جهانیان بیدارگر و بیم ‏دهنده برانگیخت و او را امین وحی خویش ساخت. و شما - ای گروه عرب - بر بدترین آیین و در نابسامان‏ترین شرایط می‏ زیستید: در میان سنگلاخهای ناهموار و مارهای پرزهری که از آوازها نَرَمند، گویی کرند. آب آلوده و ناگوار می ‏نوشیدید، و غذای نامناسب و غیر بهداشتی می‏ خوردید، و خون یکدیگر می ‏ریختید، و پیوند خویشاوندی را بریده بودید. بت‏ پرستی میان شما رایج بود و گناهان شما را احاطه کرده بود.

روز مبعث؛ بزرگترین روز تاریخ بشر(2)

... اگر عظمت و اهمیت ایام به این باشد که خدای متعال لطفی را در روزی بر بشریت نازل کرده باشد، یقیناً روز مبعث عظیم ‌ترین و مهمترین همه‌ی روز های سال است؛ چون نعمت بعثت و برانگیختن پیامبر اعظم برای بشریت از همه‌ نعمتهای الهی در طول تاریخ بزرگتر است. بنابراین میتوان به ‌جرأت این را گفت که روز مبعث، برترین و بزرگترین و پربرکت ‌ترین روز های همه‌ ایام سال است. خاطره‌ی آن روز را باید گرامی بداریم و عظمت آن حادثه را در نظرمان مجسم کنیم.

 امیرالمؤمنین (علیه الصّلاة و السّلام) فرمود: «ارسله علی حین فترة من الرّسل و طول هَجعة من الأمم»؛ بعثت در هنگامی اتفاق افتاد که دوران طولانی ای بود بشریت از حضور انبیای الهی محروم بود. از ظهور حضرت عیسی حدود ششصد سال میگذشت. صدها سال بود که بشر در میان خود سفیر الهی ندیده بود. نتیجه چه بود؟ «و الدّنیا کاسفةُ النّور ظاهرةُ الغرور»؛ دنیا تاریک بود، ظلمانی بود، معنویت رخت بربسته بود، بشر در جهالت و گمراهی و غرور به سر می‌برد. در یک چنین شرائطی، خدای متعال پیغمبر را فرستاد...

(رهبر انقلاب؛ آیت الله خامنه ای)

روز مبعث؛ بزرگترین روز تاریخ بشر(1)

روز مبعث بی شک بزرگترین روز تاریخ بشر است، زیرا هم آن کسی که طرف خطاب خداوند قرار گرفت و مأموریت بر دوش او گذاشته شد یعنی وجود مکرم نبی بزرگوار اسلام بزرگترین انسان تاریخ و عظیم ترین پدیده عالم وجود و مظهر اسم اعظم ذات اقدس الهی است، و هم از این جهت که آن مأموریتی که بر دوش این انسان بزرگ گذاشته شد یعنی هدایت مردم به سوی نور، برداشتن بارهای سنگین از روی دوش بشر، و تمهید یک دنیای مناسب وجود انسان، وظیفه بسیار بزرگی بود؛ یعنی هم مخاطب بزرگترین است، هم وظیفه بزرگترین است. پس این روز بزرگترین و عزیزترین روز تاریخ است(رهبر انقلاب:آیت الله خامنه ای).

پی نوشت:

بعثت حضرت محمد به رسالت 13 سال قبل از هجرت(در 27 رجب) اتفاق افتاد، یعنی در 40 سالگی پیامبر اعظم(ص) که حضرت 13 سال ماموریت خود را در مکه انجام دادند و و بعد از هجرت به مدینه نیز 10 سال به رسالت مشغول بودند.

پیامبر اکرم؛ رحمةً للعالمین

وَ ما أَرسَلناکَ إِلاَّ رَحمَةً لِلعالَمِینَ (انبیاء: 107)

ما تو را به عنوان رحمتی برای جهانیان فرستادیم.

● علامه طباطبایی: وَ ما أَرسَلناکَ إِلَّا رَحمَةً لِلعالَمِینَ" یعنى تو رحمتى هستى که به سوى همه جماعتهاى بشرى فرستاده شده‏اى. دلیل بر اینکه گفتیم همه جماعتها، جمع با الف و لام است، علاوه بر اینکه مقتضاى رسالت هم همین است. و اما اینکه چطور رحمت براى همه اهل دنیا است؟ جهتش این است که دینى آورده که در اخذ به آن سعادت اهل دنیا در دنیا و آخرتشان تامین است. آرى آن جناب (ص) رحمت براى اهل دنیا است از جهت آثار حسنه‏اى که از قیام او به دعوت حقه‏اش در مجتمعات بشرى به راه افتاد که اگر وضع زندگى بشر آن روز را قبل از اینکه آن جناب مبعوث شود در نظر بگیریم و با وضعى که پس از قیام او به خود گرفت مقایسه کنیم کاملا روشن مى‏گردد(المیزان؛ ذیل این آیه).

● این درست به آن مى‏ ماند که بیمارستان مجهزى براى درمان همه دردها با پزشکان ماهر و انواع داروها تاسیس کنند، و درهاى آن را به روى همه مردم بدون تفاوت بگشایند، آیا این وسیله رحمت براى همه افراد آن اجتماع نیست؟ حال اگر بعضى از بیماران لجوج خودشان از قبول این فیض عام امتناع کنند تاثیرى در عمومى بودن آن نخواهد داشت(تفسیر نمونه).

بلاهایی که حضرت امام موسی کاظم علیه السلام متحمل شدند

وجود مقدس موسی بن جعفر(ع) بلای سنگینی را تحمل کردند تا شیعیان نجات پیدا کنند و بخشی از عمر شریفشان در زندان سپری شده؛ آن هم زندان های سختی که نمور و نمناک و  حفره های زیرزمینی بوده؛ به طوری که شب و روز در آنجا تشخیص داده نمی شد. تعبیری که در زیارت جامعه ائمة آمده این است: «وَ مُکَبَّلٍ فِی السِّجْنِ قَدْ رُضَّتْ بِالحَدِیدِ أَعضَاؤُه». تعبیر نیست فقط ساق پا، بلکه استخوان های حضرت و عضوعضو حضرت نرم شده بود..."

بلای معصومین (ع) ‌فقط ترفیع درجه و گاهی تدارک اشتباه یارانشان است. در باب امام موسی بن جعفر (ع) هست که دوستان حضرت لغزشی کرده بودند؛ ایشان فرمودند: من مخیر شدم که خودم یا شیعیانم رنج و بلای لغزش را بکشند، و من بر خودم انتخاب کردم (إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ غَضِبَ‏ عَلَى الشِّیعَةِ فَخَیَّرَنِی نَفْسِی أَوْ هُمْ‏ فَوَقَیْتُهُمْ وَ اللَّهِ بِنَفْسِی‏). آن ابتلای عظیم امام موسی بن جعفر (ع)، یک چهره اش تحمل بلائی بود که می خواست به شیعیان شان برسد و حضرت سپر شدند؛ و الا خودشان ترک اولی هم نداشتند...

بلائی که انسان‌ها تحمل می‌کنند معمولا مطهِّرشان است ولی بلای معصومین (ع) آن قدر ظرفیت دارد که هم برای معصوم ترفیع درجه می آورد و هم دیگران را پاک می کند. مثل حضرت یوسف صدیق که با تحمل رنج و بلائی که کشید هم خودش ترفیع درجه پیدا کرد و نبی شد، هم کل مصر را از فقر و کفر نجات داد. ابتلائات معصومین (ع) هم ترفیع درجه برای خودشان است هم وسیله شفاعت و هدایت قلوب و دستگیری دیگران است.

نبی اکرم (ص) با بلای سید الشهدا (ع) قلوب را از شیطان نجات می دهند و به طهارت می رسانند. این خاصیت بلای اولیای خدا است". (محرم۱۴۳۵ق)

استاد سیدمحمّدمهدی میرباقری(@ostadmirbaqeri)

واژه شناسی مکبل، کبل. رضَ:

صلوات خاصه امام موسی بن جعفر علیهما السلام

جمال الأسبوع بکمال العمل المشروع؛ ص490(سید بن طاووس: 664)

الصلاة على موسى بن جعفر ع‌

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى الْأَمِینِ الْمُؤتَمَنِ مُوسَى بْنِ جَعفَرٍ الْبرِّ الوَفِیِّ الطَّاهِرِ الزَّکِیِّ النُّورِ الْمُنِیرِ الْمُجتَهِدِ الْمُحْتسِبِ الصَّابِرِ عَلَى الْأَذَى فِیکَ اللَّهُمَّ وَ کَمَا بَلَّغَ عَنْ آبَائِهِ مَا اسْتُوْدِعَ مِنْ أَمْرِکَ وَ نَهْیِکَ وَ حَمَلَ عَلَى المَحَجَّةِ وَ کَابَدَ أَهلَ الْغِرَّةِ وَ الشِّدَّةِ فِیمَا کَانَ یَلقَى مِنْ جُهَّالِ قَوْمِهِ رَبِّ فَصَلِّ عَلَیْهِ أَفضَلَ وَ أَکمَلَ مَا صَلَّیتَ عَلَى أَحَدٍ مِمَّنْ أَطَاعَکَ وَ نَصَحَ لِعِبَادِکَ إِنَّکَ غَفُورٌ رَحِیمٌ‌.

پی نوشت:

و" الکبد" بالتحریک: الشدة و المشقة، من المکابدة للشی‌ء، و هی تحمل المشاق فی شی‌ء(مجمع البحرین، طریحی، ج‌3، ص135).