برابری دیه [عضو و جراحت] زن و مرد تا ثلث؛ بطلان قیاس
مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول؛ ج24، ص: 61( علامه مجلسی:1110)
6 عَلِیُّ بْنُ إِبرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ إِسمَاعِیلَ عَنِ الفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحمَنِ بْنِ الحَجَّاجِ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مَا تَقُولُ فِی رَجُلٍ قَطَعَ إِصبَعاً مِنْ أَصَابِعِ المَرأَةِ کَمْ فِیهَا قَالَ عَشْرٌ مِنَ الْإِبِلِ قُلْتُ قَطَعَ اثنَیْنِ قَالَ عِشْرُونَ قُلْتُ قَطَعَ ثَلَاثاً قَالَ ثَلَاثُونَ قُلْتُ قَطَعَ أَرْبَعاً قَالَ عِشْرُونَ قُلْتُ سُبحَانَ اللَّهِ یَقْطَعُ ثَلَاثاً فَیَکُونُ عَلَیْهِ ثَلَاثُونَ وَ یَقطَعُ أَربَعاً فَیَکُونُ عَلَیْهِ عِشْرُونَ إِنَّ هَذَا کَانَ یَبْلُغُنَا وَ نَحْنُ بِالْعِرَاقِ فَنَبرَأُ مِمَّنْ قَالَهُ وَ نَقُولُ الَّذِی جَاءَ بِهِ شَیْطَانٌ فَقَالَ مَهْلًا یَا أَبَانُ... هَکَذَا حَکَمَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ المَرأَةَ تُقَابِلُ الرَّجُلَ إِلَى ثُلُثِ الدِّیَةِ فَإِذَا بَلَغَتِ الثُّلُثَ رَجَعَتْ إِلَى النِّصْفِ یَا أَبَانُ إِنَّکَ أَخَذْتَنِی بِالْقِیَاسِ وَ السُّنَّةُ إِذَا قِیسَتْ مُحِقَ الدِّینُ.
الحدیث السادس: حسن کالصحیح. قوله علیه السلام:" مهلا" أی اُسکُت و انظر فی حتى أجیبک، و یدل على عدم حجیة القیاس بالطریق الأولى أیضا فلا تغفُل.
● أبان بن تغلِب میگوید: به امام صادق عرض کردم نظرتان در مورد مردی که یک انگشت از انگشتان زنی را قطع کرده است چیست؟ چقدر دیه دارد؟ فرمودند: ده شتر. گفتم: دو انگشت را قطع کرد چطور؟ فرمودند: بیست شتر. گفتم سه انگشت؟ فرمودند: سی شتر. گفتم: چهار انگشت؟ فرمودند بیست شتر. [ گفتم ] سبحان الله! سه انگشت را قطع میکند باید سی شتر دیه دهد و چهار انگشت را قطع میکند بیست شتر! ما در عراق بودیم و این مطلب به ما رسید و از گوینده اش تبری جستیم و میگفتیم: این حرف شیطان است. فرمودند: ای أبان آهسته! رسول خدا اینگونه حکم کردند، زن با مرد تا یک سوم دیه برابر است و وقتی که به یک سوم رسید دیه به نصف برمیگردد. ای ابان! تو برای من قیاس کردی، در حالی که اگر سنت قیاس شود دین نابود میشود و چیزی از آن باقی نمی ماند.
مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، ج14، ص: 468
.....فإن العقل یقتضی ان یزید دیة أربع أصابع على دیة الثلاث و ان لم یزد لم ینقص و هنا قد نقص فإنها عشرون إبلا، و دیة الثلاث ثلاثون.
و لکن دیة الأربع على هذا الوجه موافق للقاعدة الأولى( که دیه زن نصف دیه مرد است)، فإن مقتضاها کون دیة الأربع عشرون و الخمسة أصابع خمس و عشرون و هکذا فلا بد من حکمة تشرع الزیادةَ فی الثلاث و الاثنتین و الواحدة فیهما.
و یدلّ على الأول أخبار، مثل صحیحة أبان بن تغلب، قال: قلت لأبی عبد اللّه علیه السّلام: ما تقول فی رجل قطع إصبعا من أصابع المرأة کم فیها؟ قال: عشر من الإبل قلت:....
..........
و فیها بطلان القیاس، بل یشکل أمر مفهوم الموافقة[ = قیاس اولویت]، فإن العقل یجد بحسب الظاهر أنه إذا کان ثلاثون لازما فی الثلاث، فیکون لازما فی الأربع بالطریق الأولى، فعلم انه لا ینبغی الجرأة فیه أیضا، إذ قد یخفى الحکمة، و لهذا شرطوا العلم بالعلّة فی أصل المفهوم و وجودها فی الفرع، فتأمّل.
________________________________________
اردبیلى، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، 14 جلد،
دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم - ایران، اول،
1403 ه ق
