معناشناسی صله رحم
معناشناسی صله رحم
"صله رحم" در دین اسلام واجب و نقطه مقابل آن یعنی "قطع رحم" حرام و از گناهان کبیره است.
- مراد از رحم بالاتفاق و به حسب لغت و عرف و اخبار، خویشاوندان نسبی است هرچند نسبتشان دور باشد(1) البته از حیث تاکید متفاوت اند.
- فخر الدین طریحی: أراد بالصلة ما یسمى برا و إحسانا، و لو زیارة و مطاءبة و جلوسا و لو بالسلام کما جاءت به الروایة(2).
- صله رحم به اندازه ای که عرف نگوید قطع رابطه شده، واجب و بیش از آن مستحب است.
- صله رحم گاهی با یک جرعه آب محقق می شود، گاهی با یک سلام همانطور که در روایات آمده است(و لو بشربة من ماء یا صِلوا ارحامکم ولو بالسلام) و گاهی با کمک مالی مثل هنگامی که خویشاوند، فقیر باشد.
- به کسی که به این وظیفه اقدام می کند «وَصول للرحم» و به قطع کنند ارتباط فامیلی«قاطع للرحم» اطلاق می شود(3).
پی نوشت:
1. مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، ج6، ص31(شهید ثانی:966)
2. مجمع البحرین طریحی؛ ج5، ص: 492
3. مرآة العقول، ج8، ص362(علامه مجلسی:1110)
متن عربی:
مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول؛ ج8، ص: 362؛ علامه محمد باقر مجلسی
قال الشیخ الشهید رَوَّحَ الله روحه فی قواعده: کل رحم یُوصل للکتاب و السنة و الإجماع على الترغیب فی صلة الأرحام و الکلام فیها فی مواضع:
الأول: ما الرحم؟ الظاهر أنه المعروف بنسبة و إن بَعُد و إن کان بعضه آکد من بعض، ذکرا کان أو أنثى، و قصره بعض العامة على المحارم الذی یحرم التناکح بینهم إن کانوا ذکورا و إناثا و إن کانوا من قبیل یقدر أحدهما ذکرا و الآخر أنثى، فإن حرم التناکح فهم الرحم، و احتج بأن تحریم الأختین إنما کان لما یتضمن من قطیعة الرحم و کذا تحریم أصالة الجمع بین العمة و الخالة و ابنه الأخ و الأخت مع عدم الرضا عندنا و مطلقا عندهم.
و هذا بالإعراض عنه حقیق، فإن الوضع اللغوی یقتضی ما قلناه و العرف أیضا و الأخبار دلت علیه، و قوله تعالى:" فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَکُمْ" عن علی علیه السلام أنها نزلت فی بنی أمیة أورده علی بن إبراهیم فی تفسیره، و هو یدل على تسمیة القرابة المتباعدة رحما.
الثانی: ما الصلة التی یخرج بها عن القطیعة؟ و الجواب: المرجع فی ذلک إلى العرف لأنه لیس له حقیقة شرعیة و لا لغویة و هو یختلف باختلاف العادات و بعد المنازل و قربها.
الثالث: بم الصلة؟ و الجواب قوله صلى الله علیه و آله و سلم: صلوا أرحامکم و لو بالسلام، و فیه تنبیه على أن السلام صلة و لا ریب أن مع فقر بعض الأرحام و هم العمودان تجب الصلة بالمال، و یستحب لباقی الأقارب و تتأکد فی الوارث و هو قدر النفقة، و مع الغناء فبالهدیة فی الأحیان بنفسه و أعظم الصلة ما کان بالنفس و فیه أخبار کثیرة، ثم بدفع الضرر عنها، ثم بجلب النفع إلیها، ثم بصلة من تجب نفقته و إن لم یکن رحما للواصل، کزوجة الأب و الأخ و مولاه و أدناها السلام بنفسه ثم برسوله و الدعاء بظهر الغیب و الثناء فی المحضر.
الرابع: هل الصلة واجبة أو مستحبة؟ و الجواب: أنها تنقسم إلى الواجب و هو ما یخرج به عن القطیعة فإن قطیعة الرحم معصیة بل هی من الکبائر، و المستحب ما زاد على ذلک.
مجمع البحرین؛ ج3، ص: 108
و العمودان: الآباء و إن علوا أو الأولاد و إن سفلوا.
________________________________________
طریحى، فخر الدین، مجمع البحرین، 6 جلد، کتابفروشى مرتضوى، تهران - ایران، سوم،
1416 ه ق
مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، ج6، ص31(شهید ثانی:966)
و اعلم أنّ المراد بالرحم فی هذا الباب و غیره- کالرحم الذی تجب صلته و یحرم قطعه- مطلق القریب المعروف بالنسب و إن بعدت لحمته و جاز نکاحه. و هو موضع نصّ و وفاق:
