معناشناسی مکارم اخلاق
معانی الأخبار، ص191(شیخ صدوق: 381)
1. حَدَّثَنَا أَبِی رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی خَلَفٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَحمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثمَانَ قَالَ جَاءَ رَجُلٌ إِلَى الصَّادِقِ جَعفَرِ بنَ مُحَمَّدٍ ع فَقَالَ یَا ابنَ رَسُولِ اللَّهِ أَخْبِرْنِی بِمَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ فَقَالَ العَفْوُ عَمَّنْ ظَلَمَکَ وَ صِلَةُ مَنْ قَطَعَکَ وَ إِعطَاءُ مَنْ حَرَمَکَ وَ قَوْلُ الحَقِّ وَ لَوْ عَلَى نَفْسِکَ.
مردی نزد امام صادق علیه السلام آمد و گفت: ای فرزند رسول خدا! مرا از مکارم اخلاق آگاه بفرمایید. حضرت فرمودند: گذشت از کسی که به تو ظلم کرده است و ارتباط با کسی که با تو قطع رابطه کرده است و بخشیدن به کسی که از تو دریغ کرده است و سخن حق هرچند به زیان خودت باشد.
2. حَدَّثَنَا أَبِی رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیدٍ عَنِ القَاسِمِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ جَرَّاحٍ المَدَائِنِیِّ قَالَ قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَ لَا أُحَدِّثُکَ بِمَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ قُلْتُ بَلَى قَالَ الصَّفْحُ عَنِ النَّاسِ وَ مُؤَاسَاةُ الرَّجُلِ أَخَاهُ فِی مَالِهِ وَ ذِکْرُ اللَّهِ کَثِیراً.
جرّاح مدائنی: امام صادق علیه السلام به من فرمودند: آیا مکارم اخلاق را برایت بازگو نکنم؟ گفتم: بفرمایید. فرمودند: گذشت از مردم و به روی آنها نیاوردن، و سهیم کردن برادر دینی در دارایی خود و بسیار خدا را یاد کردن.
3. حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحمَدَ بْنِ یَحْیَى الْعَطَّارُ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَحمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ عُثمَانَ بْنِ عِیسَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسکَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى خَصَّ رَسُولَ اللَّهِ ص بِمَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ فَامتَحِنُوا أَنْفُسَکُمْ فَإِنْ کَانَتْ فِیکُمْ فَاحْمَدُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ارغَبُوا إِلَیْهِ فِی الزِّیَادَةِ مِنهَا فَذَکَرَهَا عَشَرَةً الْیقِینَ وَ القنَاعَةَ وَ الصَّبرَ وَ الشُّکرَ وَ الرِّضَا وَ حُسنَ الْخُلُقِ وَ السَّخَاءَ وَ الغَیرَةَ وَ الشَّجَاعَةَ وَ الْمُرُوءَةَ.
امام صادق علیه السلام خداوند تبارک و تعالی مکارم اخلاق را به رسول خدا عطا فرمود، پس خود را امتحان کنید و اگر در شما بود الحمد لله بگویید و به بیشتر از آن راغب باشید. حضرت ده مورد از مکارم اخلاق را برشمردند: یقین، قناعت، صبر، شکر، رضایت، حسن خلق، سخاوت، غیرت، شجاعت، مروت.
پی نوشت(واژه شناسی):
مفردات ألفاظ القرآن؛ ص486(راغب اصفهانی: 502):
و الصَّفْحُ: ترکُ التّثریب، و هو أبلغ من العفو، و لذلک قال: فَاعْفُوا وَ اصْفَحُوا حَتّى یَأْتِیَ اللّهُ بِأَمْرِهِ [البقرة/ 109]، و قد یعفو الإنسان و لا یَصْفَحُ.
مجمع البحرین؛ ج2، ص385(طریحی: 1087):
قوله تعالى: فَاصْفَحْ عَنْهُمْ [43/ 89] أی أعرض عنهم. و الصفح: أن تنحرف عن الشی‌ء فتَُولیه صفحةَ وجهک.
خلاصه: صَفح یعنی اعراض، روی گرداندن، به رو نیاوردن؛ گذشت بدون هیچ گونه ملامت و سرزنش.
مَکرَم و مکرمة: برترین خصوصیت؛ مکارم اخلاق یعنی برترین خصوصیات اخلاقی؛ اخلاقهای بزرگ.
