انفاق و بخل و شُحّ

1. إنَّمَا أَمْوَالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ وَ اللَّهُ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ(15)فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَ اسْمَعُوا وَ أَطِیعُوا وَ أَنْفِقُوا خَیْرًا لأنْفُسِکُمْ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (تغابن: 16)

اموال و فرزندانتان فتنه[ = آزمایش] اند و خدا نزدش پاداش عظیم است/ پس تا می توانید از نافرمانی خدا پروا کنید و بشنوید و اطاعت کنید و انفاق کنید که برایتان بهتر است و کسانی که از بخل نفس محفوظ بمانند آنها اهل فلاح و رستگاری اند.

2. وَ یُؤْثِرُونَ عَلى‌ أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ(حشر:9)

و دیگران را بر خود ترجیح می دهند هرچند خود نیاز داشته باشند و هر که از بخل نفسش محفوظ بماند آنها همان رستگارانند.

پی نوشت:

 1. أحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ شَرِیفِ بْنِ سَابِقٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ أَبِی قُرَّةَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع تَدْرِی مَا الشَّحِیحُ قُلْتُ هُوَ الْبَخِیلُ قَالَ الشُّحُّ أَشَدُّ مِنَ الْبُخْلِ إِنَّ الْبَخِیلَ یَبْخَلُ بِمَا فِی یَدِهِ وَ الشَّحِیحُ یَشُحُّ عَلَى مَا فِی أَیْدِی النَّاسِ وَ عَلَى مَا فِی یَدَیْهِ حَتَّى لَا یَرَى مِمَّا فِی أَیْدِی النَّاسِ شَیْئاً إِلَّا تَمَنَّى أَنْ یَکُونَ لَهُ بِالْحِلِّ وَ الْحَرَامِ وَ لَا یَقْنَعُ بِمَا رَزَقَهُ اللَّهُ(الحدیث صحیح).

امام صادق علیه السلام به ابوقُره فرمودند: می دانی شَحیح کیست؟ گفتم:  همان بخیل است. حضرت فرمودند: شُحّ از بخل شدیدتر است؛ بخیل نسبت به آنچه در دست خود دارد بخل می ورزد و [از دیگران] دریغ می کند و شحیح هم به آنچه در دست مردم است و هم نسبت به آنچه در دست خود دارد حریص است تا جایی که هر چه در دست مردم می بیند آرزو می کند که مال او باشد خواه حرام باشد یا حلال و به آنچه خدا روزی اش کرده قانع نیست(الکافی (ط - الإسلامیة)؛ ج‌4، ص45).

هر چه انفاق کنید برای خودتان است...

... وَ مَا تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ فَلِأَنْفُسِکُمْ ۚ وَ مَا تُنْفِقُونَ إِلَّا ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ ۚ و َمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ(بقره:273)

...  هر چیز خوبی انفاق کنید برای خودتان است و انفاق نمی کنید[ = انفاق نکنید] مگر برای جلب رضایت خدا و هر خیری انفاق کنید به طور کامل به شما برمی گردد و مورد ظلم و ستم قرار نمی گیرید.

پی نوشت:

1. به نظر می رسد "ما تنفقون" إخبار است در مقام  إِنشاء؛ یعنی انفاق نکنید [مگر برای جلب رضایت خدا]. این نوع استعمال گویاتر و رساتر است از اینکه از همان ابتدا به صورت انشائی بیان شود؛ گویا می خواهد بفرماید معلوم است که نباید جز برای رضای خدا انفاق کنید و تنها به اینصورت انفاقتان پذیرفته است و لذا می فرماید: "انفاق نمی کنید

بهتر بودن انفاق و صدقه پنهانی

إن تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِیَ ۖ وَ إِن تُخْفُوهَا وَ تُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ ۚ وَ یُکَفِّرُ عَنکُم مِّن سَیِّئَاتِکُمْ ۗ وَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ(بقره:271)

 اگر صدقات[ و انفاقها و خیرات و مَبرات] را آشکار کنید خوب است و اگر آن را مخفی کنید و به نیازمندان بدهید برایتان بهتر است و [خدا] از بدی ها[ و گناهان]تان در می گذرد و خدا به آنچه می کنید آگاه است.

پی نوشت:

اصل لغت کفر به معنای پوشاندن و سرپوش گذاشتن است. تکفیر هم پوشاندن معنا می دهد که در مورد گناهان یعنی درگذشتن از آنها و هم نسبت کفر به کسی دادن و کافر نامیدن او معنا می دهد. 

انفاق نمایشی

انفاق نمایشی

1. یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِکُم بِالْمَنِّ وَ الْأَذَىٰ کَالَّذِی یُنفِقُ مَالَهُ رِئَاءَ النَّاسِ وَ لَا یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ ۖ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفْوَانٍ عَلَیْهِ تُرَابٌ فَأَصَابَهُ وَابِلٌ فَتَرَکَهُ صَلْدًا ۖ لَّا یَقْدِرُونَ عَلَىٰ شَیْءٍ مِّمَّا کَسَبُوا ۗ وَ اللَّهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ(بقره: 264)

ای کسانی که ایمان آورده اید! صدقاتتان را با منت گذاشتن و رنجاندن، باطل[و بی اثر] نکنید مانند کسی که مالش را برای نشان دادن به مردم انفاق می کند و به خدا و روز آخر[ = رستاخیز؛ قیامت] ایمان نمی آورد، پس مَثَل او مانند سنگ صافی است که بر روی آن مقداری خاک باشد و باران تندی به آن بخورد و غیر قابل کشت رهایش کند؛ هیچ چیزی از آنچه کسب کرده اند در اختیار ندارند(انفاقشان به دردشان نمی خورد) و خدا "قوم کافر" را هدایت نمی کند.

2. و الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ رِئَاءَ النَّاسِ وَ لَا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ لَا بِالْیَوْمِ الْآخِرِ ۗ وَ مَن یَکُنِ الشَّیْطَانُ لَهُ قَرِینًا فَسَاءَ قَرِینًا (38) وَ مَاذَا عَلَیْهِمْ لَوْ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ و َأَنفَقُوا مِمَّا رَزَقَهُمُ اللَّهُ ۚ وَ کَانَ اللَّهُ بِهِمْ عَلِیمًا (39)إِنَّ اللَّهَ لَا یَظْلِمُ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ ۖ وَ إِن تَکُ حَسَنَةً یُضَاعِفْهَا وَ یُؤْتِ مِن لَّدُنْهُ أَجْرًا عَظِیمًا(نساء: 40)

و کسانی که اموالشان را برای نشان دادن خود به مردم[ و نه رضایت خدا] انفاق می کنند و به خدا و روز آخر[ = قیامت؛ رستاخیز] ایمان نمی آورند و هر که شیطان همنشینش شود، بد همنشینی است/ و چه می شد اگر به خدا و روز آخر ایمان می آوردند و از آنچه خدا روزیشان کرده انفاق می کردند و خداوند به آنها آگاه است/ خدا به اندازه ذره ای ظلم نمی کند و اگر کار خوبی باشد مضاعفش می کند و از پیش خود پاداش عظیم می دهد.

پی نوشت

مثَل انفاق کنندگان اموال(2)

و مَثَلُ الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ تَثْبیتاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ کَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍ أَصابَها وابِلٌ فَآتَتْ أُکُلَها ضِعْفَیْنِ فَإِنْ لَمْ یُصِبْها وابِلٌ فَطَلٌّ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصیرٌ(بقره:265)

و مثل کسانی که اموالشان را به خاطر جلب رضایت خدا و تثبیت خودشان انفاق می کنند مانند باغی است در ارتفاع که باران شدیدی به آن برسد و دو برابر میوه دهد و اگر [هم باران زیادی] به آن نرسد، باران اندکی بس باشد و خدا به آنچه انجام می دهید بیناست.

پی نوشت:

1. مرضات مصدر میمی است[بر وزن مَفعله] و "ات" جزو کلمه است و لذا این واژه مفرد است.

2. أُکُل مفرد است به معنای خوردنی؛ میوه.

3. ربْوَة و ربا از یک خانواده اند به معنای ارتفاع، بلندی؛ افزایش.

4. وابل یعنی باران شدید که با وبال(«وَبالِ» یک کار، به نتیجه شدید و سنگین و ناخوشایندِ مترتب بر آن اقدام گفته می‌شود: ذاقُوا وَبالَ أَمْرِهِم وَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ؛ تغابن:5) و وبیل (فَعَصَى‏ فِرْعَوْنُ الرَّسُولَ فَأَخَذْناهُ أَخْذاً وَبیلاً؛ مزمّل:16) ؛ زیارت اربعین:ا َللّهُمَّ فَالْعَنْهُمْ لَعْناً وَبیلاً وَعَذِّبْهُمْ عَذاباً اَلیماً)هم خانواده است و طَلّ یعنی باران اندک، نم نم باران.

5. جَنَّة یعنی باغ و بوستان پوشیده از درخت. این کلمه با واژگانی چون جنین(جمع: أجنّه؛ مخفی در رحم:... وَ إِذْ أَنْتُمْ أَجِنَّةٌ فِی بُطُونِ أُمَّهَاتِکُم[نجم:32]ْ)، جنّ(جمع: جِنّه؛ پوشیده از چشم)، جُنّه(سپر)، مجنون(پوشیده عقل) هم خانواده است.

#رضایت_خدا

#تثبیت_نفس 

مثَل انفاق کنندگان اموال(1)

مثَلُ الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ کَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِی کُلِّ سُنبُلَةٍ مِّئَةُ حَبَّةٍ وَ اللّهُ یُضَاعِفُ لِمَن یَشَاء وَ اللّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ(بقره:261(

مثل کسانی که اموالشان را در راه خدا انفاق می کنند مانند دانه ای است که هفت خوشه برویاند که در هر خوشه صد دانه باشد و خداوند برای هرکس بخواهد مضاعف می کند و خدا، واسع و علیم است.

پی نوشت:

1. انفاق یعنی خرج کردن، هزینه کردن که به تدریج در لسان شرع و متشرعین معنای خاص خود یعنی هزینه کردن در راه خدا را پیدا کرده است و نفقه هم به معنای خرجی و هزینه است.

2. انفاق ممکن است واجب باشد مانند خمس و زکات و ممکن است مستحب باشد مثل صدقه، هبه، وقف و ... .

3. مضاعف یعنی دو برابر و نیز چند برابر