ترک حج و نزول عذاب

الکافی (ط - الإسلامیة)؛ ج‌4، ص: 271(کلینی:329)

بَابُ أَنَّهُ لَوْ تَرَکَ النَّاسُ الْحَجَّ لَجَاءَهُمُ الْعَذَابُ‌

1- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حُسَیْنٍ الْأَحْمَسِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَوْ تَرَکَ النَّاسُ الْحَجَّ لَمَا نُوظِرُوا الْعَذَابَ أَوْ قَالَ أُنْزِلَ عَلَیْهِمُ الْعَذَابُ(حسن).

امام صادق علیه السلام: اگر مردم حج را ترک کنند در عذابشان مهلتی داده نمی شود یا عذاب بر آنها نازل می شود(تردید از راوی است).

2- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: ذَکَرْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ ع الْبَیْتَ فَقَالَ لَوْ عَطَّلُوهُ سَنَةً وَاحِدَةً لَمْ یُنَاظَرُوا(حسن موثق).

راوی: از خانه خدا نزد امام محمد باقر علیه السلام اسم بردم، پس حضرت فرمودند: اگر یک سال آن را تعطیل کنند مهلت داده نمی شوند.

3- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ عَلِیٌّ ص یَقُولُ لِوُلْدِهِ یَا بَنِیَّ انْظُرُوا بَیْتَ رَبِّکُمْ فَلَا یَخْلُوَنَّ مِنْکُمْ فَلَا تُنَاظَرُوا(صحیح).

امام صادق علیه السلام: علی علیه السلام به فرزندانش می فرمودند: ای فرزندانم! مراقب خانه پروردگارتان باشید که هرگز از شما خالی نشود که [اگر چنین شود] مهلت داده نمی شوید.

پی نوشت: ناظر یناظره مناظرهْ نظاره :[در اینجا] امهال، مهلت دادن.

ثواب زیارت حضرت فاطمه در قم؛ به مناسبت سالروز ولادت ایشان

کامل الزیارات؛ ص324(ابن قولِوَیه قمی: 367)

1 حَدَّثَنِی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ مُوسَى بْنِ بَابَوَیْهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعدٍ عَنْ أَبِی الحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ زِیَارَةِ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُوسَى ع قَالَ مَنْ زَارَهَا فَلَهُ الجَنَّةُ‌.

امام رضا علیه السلام:  هر کس ایشان(حضرت فاطمه معصومه) را زیارت کند، بهشت برای او است.

2 حَدَّثَنِی أَبِی وَ أَخِی وَ الجَمَاعَةُ عَنْ أَحمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ وَ غَیْرِهِ عَنِ الْعمرَکِیِّ بْنِ عَلِیٍّ الْبُوفَکِیِّ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنِ ابْنِ الرِّضَا ع قَالَ مَنْ زَارَ قَبرَ عَمَّتِی بِقُمَّ فَلَهُ الجَنَّةُ‌.

امام جواد علیه السلام: هر کس قبر عمه ام در قم را زیارت کند بهشت از آن او است. 

فلسفه زهد؛ توجه قلب به آخرت

الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‌2، ص129(کلینی: 329)‌

5- وَ بِهَذَا الْإِسنَادِ عَنِ الْمِنقَرِیِّ عَنْ سُفیَانَ بْنِ عُیَینَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ هُوَ یَقُولُ کُلُّ قَلبٍ فِیهِ شَکٌّ أَوْ شِرْکٌ فَهُوَ سَاقِطٌ وَ إِنَّمَا أَرَادُوا بِالزُّهْدِ فِی الدُّنیَا لِتَفْرُغَ قُلُوبُهُمْ لِلْآخِرَةِ.

امام صادق علیه السلام: قلبی که در آن شک یا شرک وجود دارد [از درجه اعتبار یا قرب حق] ساقط است و [انبیاء و اوصیا] صرفا زهد و بی رغبتی نسبت به دنیا را از این جهت خواسته اند که قلوبشان برای آخرت [از دیگر امور] فارغ شود.

علامه مجلسی: حب دنیا فرع بر شک یعنی عدم یقین کامل به آخرت است و عدم اعتماد و توکل بر خدا دررزق و مانند آن از مراتب شرک خفی است.

مذمت دنیا و زهد نسبت به آن(2)

الکافی (ط - الإسلامیة)؛ ج‌2، ص128(کلینی: 329)

بَابُ ذَمِّ الدُّنیَا وَ الزُّهْدِ فِیهَا‌

4- عَلِیُّ بْنُ إِبرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ القَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سُلَیمَانَ بْنِ دَاوُدَ الْمِنقَرِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ هَاشِمِ بْنِ البَرِیدِ عَنْ أَبِیهِ أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ عَلِیَّ بنَ الْحُسَیْنِ ع عَنِ الزُّهْدِ فَقَالَ عَشَرَةُ أَشیَاءَ(أجزاء) فَأَعلَى دَرَجَةِ الزُّهْدِ أَدنَى دَرَجَةِ الوَرَعِ وَ أَعلَى دَرَجَةِ الوَرَعِ أَدنَى دَرَجَةِ الیَقِینِ وَ أَعْلى دَرَجَةِ الیَقِینِ أَدْنى دَرَجَةِ الرِّضَا أَلَا وَ إِنَّ الزُّهدَ فِی آیَةٍ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- لِکَیْلا تَأسَوْا عَلى ما فاتَکُمْ وَ لا تَفرَحُوا بِما آتاکُمْ.

مردی از امام علی بن الحسین علیهما السلام در مورد زهد سوال کرد، حضرت فرمودند: [زهد]ده چیز(درجه) است، بالاترین درجه زهد پایین ترین درجه ورع و بالاترین درجه ورع پایین ترین درجه یقین و بالاترین درجه یقین پایین ترین درجه رضا است و زهد در یک آیه از کتاب خدا است: تا بابت آنچه از دستتان رفته تاسف نخورید و بابت آنچه به شما داده خوشحال نشوید(حدید:23).

پی نوشت:

1. تاسوا از أسی به معنای حزن است.

2. تعبیر فوت یعنی از دست رفتن و در مورد مرگ میت باید تعبیر وفات و توفی را به کار ببریم نه فوت.

3 از این حدیث شریف استفاده شد که مقام رضا[به قضای الهی]، از مقام یقین و ورع و زهد بالاتر است. 

مذمت دنیا و زهد نسبت آن(1)

الکافی (ط - الإسلامیة)؛ ج‌2، ص128(کلینی: 329)

بَابُ ذَمِّ الدُّنیَا وَ الزُّهْدِ فِیهَا‌

1- مُحَمَّدُ بْنُ یَحیَى عَنْ أَحمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الهَیثَمِ بْنِ وَاقِدٍ الْحرِیرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ زَهِدَ فِی الدُّنیَا أَثبَتَ اللَّهُ الْحِکمَةَ فِی قَلْبِهِ وَ أَنطَقَ بِهَا لِسَانَهُ وَ بَصَّرَهُ عُیُوبَ الدُّنْیا دَاءَهَا وَ دَوَاءَهَا وَ أَخرَجَهُ مِنَ الدُّنیَا سَالِماً إِلَى دَارِ السَّلَامِ.

امام صادق علیه السلام: هر کس نسبت به دنیا بی رغبت شود خداوند حکمت را در قلبش ثابت و مستقر می کند و زبانش را به آن گویا می کند و او را به عیوب دنیا بینا می کند، هم بیماری دنیا و هم دوای آن را به او نشان می دهد و از دار دنیا به صورت سالم او را به دار السلام می برد.

2- عَلِیُّ بْنُ إِبرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ القَاسَانِیِّ جَمِیعاً عَنِ القَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سُلَیمَانَ بْنِ دَاوُدَ الْمِنقَرِیِّ عَنْ حَفْصِ بْنِ غِیَاثٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ جُعِلَ الخَیْرُ کُلُّهُ فِی بَیتٍ وَ جُعِلَ مِفتَاحُهُ الزُّهدَ فِی الدُّنیَا ثُمَّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَا یَجِدُ الرَّجُلُ حَلَاوَةَ الْإِیمَانِ فِی قَلْبِهِ حَتَّى لَا یُبَالِیَ مَنْ أَکَلَ الدُّنیَا ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع حَرَامٌ عَلَى قُلُوبِکُمْ أَنْ تَعْرِفَ حَلَاوَةَ الْإِیمَانِ حَتَّى تَزهَدَ فِی الدُّنْیَا.

امام صادق علیه السلام: تمام خیر در خانه ای قرار داده شده و کلید آن زهد نسبت به دنیا قرار داده شده است. حضرت از رسول خدا چنین نقل کردند: انسان حلاوت و شیرینی ایمان را در قلبش نمی یابد مگر اینکه به دنیاخواران اعتنا نکند سپس امام صادق علیه السلام فرمودند: حرام است بر قلوب شما که حلاوت و شیرینی ایمان را بشناسد مگر اینکه از دنیا اعراض کند و به آن بی رغبت شود.

3- عَلِیُّ بْنُ إِبرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الخَزَّازِ عَنْ أَبِی حَمزَةَ عَنْ أَبِی جَعفَرٍ ع قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع إِنَّ مِنْ أَعوَنِ الْأَخْلَاقِ عَلَى الدِّینِ الزُّهدَ فِی الدُّنْیَا.

امیر المومنین علیه السلام: از جمله اخلاق هایی که بیشترین کمک را به دین[داری] می کند، زهد و بی رغبتی نسبت به دنیا است.

پی نوشت: نقیض زهد، رغبت است.

آخرین وصیت امام صادق علیه السلام

ثواب الأعمال و عقاب الأعمال؛ ص228(شیخ صدوق:381)

حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْقُرَشِیِّ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْمِیثَمِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ دَخَلْتُ عَلَى أُمِّ حَمِیدَةَ أُعَزِّیهَا بِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَبَکَتْ وَ بَکَیْتُ لِبُکَائِهَا ثُمَّ قَالَتْ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ لَوْ رَأَیْتَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عِندَ الْموْتِ لَرَأَیتَ عَجَباً فَتَحَ عَیْنهُ ثُمَّ قَالَ اجمَعُوا لِی کُلَّ مَنْ بَیْنِی وَ بَینَهُ قَرَابَةٌ قَالَتْ فَلَمْ نَتْرُکْ أَحَداً إِلَّا جَمَعنَاهُ قَالَ فَنَظَرَ إِلَیْهِمْ ثُمَّ قَالَ إِنَّ شَفَاعَتَنَا لَا تَنَالُ مُستَخِفّاً بِالصَّلَاةِ‌.

ابوبصیر: بر ام حمیده(همسر امام) وارد شدم که به خاطر[شهادت] اباعبد الله(امام صادق) علیه السلام به ایشان تعزیت و تسلیت بگویم، پس ایشان گریست و من هم با گریه او گریستم سپس گفت: ای ابامحمد(منظور همان ابابصیر است)! اگر حضرت را موقع مرگ می دیدی چیز عجیبی می دیدی، ایشان چشمشان را باز کردند و فرمودند: "تمام خویشاوندان مرا جمع کنید" و ما نیز همه را جمع کردیم سپس حضرت به آنها نگاه کرد و فرمود: شفاعت ما به کسی که نماز را سبک بشمارد نمی رسد.

پی نوشت: عمدا به تاخیر انداختن نماز و در آخر وقت خواندن، با عجله خواندن و ... شاید مصادیقی از استخفاف و سبک شمردن نماز باشد و شاید ترک نماز استخفاف محسوب نشود چون اصلا نمازی در بین نیست تا استخفاف تحقق یابد لکن چنین کسی به طریق اولی محروم از شفاعت خواهد بود.

جهل و بی خبری مردم

از امام حسین علیه السلام روایت شده است:

پیامبر اکرم ص وقتی در قرائتش به این آیه می‌رسید که «پس چگونه است وقتی از هر امتی شاهدی بیاوریم و تو را بر آنان شاهد آوریم» (نساء/41) می‌گریست؛

ببینید اینکه شاهد است چگونه می‌گرید، در حالی که کسانی که قرار است در مورد آنها شهادت دهد می‌خندند!

به خدا سوگند اگر جهل و بی‌خبری نبود، هیچ دندانی نمی‌خندید [= خنده‌ای که دندان را نمایان سازد، رخ نمی‌داد] ؛

آخر، چگونه بخندد کسی که صبح و شام می‌کند در حالی که مالک خویش نیست [= اختیار خود را ندارد] و نمی‌داند که چه بر او رخ خواهد داد: از گرفته شدن نعمتی تا نزول بلایی و یا مرگی ناگهانی؟! و پیش رویش روزی است که نوزادان را پیر می‌کند و کودکان را ریش سفید گرداند و بزرگان را مست سازد و بارداران [= زنان حامله] بارشان بیندازند و مقدارش از حیث عظمت هول و هراسش پنجاه هزار سال است پس إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ.

 إرشاد القلوب إلی الصواب (للدیلمی)، ج‏1، ص97 

قَالَ الْحُسَیْنُ ع ... إِنَّ النَّبِیَّ ص بَکَی حِینَ وَصَلَ فِی قِرَاءَتِهِ «فَکَیْفَ إِذا جِئْنا مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِیدٍ وَ جِئْنا بِکَ عَلی‏ هؤُلاءِ شَهِیداً» فَانْظُرُوا إِلَی الشَّاهِدِ کَیفَ یَبْکِی وَ المَشْهُودِ عَلَیْهِمْ یَضحَکُونَ وَ اللَّهِ لَوْ لَا الجَهْلُ مَا ضَحِکَتْ سِنٌّ فَکَیفَ یَضحَکُ مَنْ یُصْبِحُ وَ یُمْسِی وَ لَا یَمْلِکُ لِنَفْسِهِ وَ لَا یَدْرِی مَا یَحْدُثُ عَلَیْهِ مِنْ سَلْبِ نِعمَةٍ أَوْ نُزُولِ نَقِمَةٍ أَوْ مُفَاجَاةِ مَیتَةٍ وَ أَمَامَهُ یَوْمٌ یَجعَلُ الْوِلدانَ شِیباً یُشِیبُ الصِّغَارَ وَ یُسْکِرُ الْکِبَارَ وَ تُوضَعُ ذَوَاتُ الْأَحمَالِ وَ مِقدَارُهُ فِی عِظَمِ هَوْلِهِ خَمْسُونَ أَلفَ سَنَةٍ فَ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ

4 شنبه؛ روز آفرینش آتش و روز عذاب امتهای پیشین

الکافی (ط - الإسلامیة)؛ ج‌4، ص94(کلینی:329)

- عَلِیُّ بْنُ إِبرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى بْنِ عُبَیدٍ عَنْ یُونُسَ عَنْ إِسحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ: إِنَّمَا یُصَامُ یَوْمُ الْأَرْبِعَاءِ لِأَنَّهُ لَمْ تُعَذَّبْ أُمَّةٌ فِیمَا مَضَى إِلَّا فِی یَوْمِ الْأَرْبِعَاءِ وَسَطِ الشَّهْرِ فَیُستَحَبُّ أَنْ یُصَامَ ذَلِکَ الْیوْمُ.

امام صادق علیه السلام: روز چهارشنبه روزه گرفته می شود؛ چون هیچ امتی در گذشته عذاب نشد مگر در روز چهارشنبه وسط ماه، پس مستحب است این روز، روزه گرفته شود.

- مُحَمَّدُ بْنُ یَحیَى عَنْ أَحمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الحَکَمِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنِ الْأَحوَلِ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص سُئِلَ عَنْ صَوْمِ خَمِیسَیْنِ بَینَهُمَا أَرْبِعَاءُ فَقَالَ أَمَّا الخَمِیسُ فَیَوْمٌ تُعرَضُ فِیهِ الْأَعمَالُ وَ أَمَّا الْأَرْبِعَاءُ فَیَوْمٌ خُلِقَتْ فِیهِ النَّارُ وَ أَمَّا الصَّوْمُ فَجُنَّةٌ مِنَ النَّارِ(الحدیث صحیح).

امام صادق علیه السلام: از رسول خدا در مورد روزه دو پنجشنبه ای که بین آنها چهارشنبه قرار دارد سول شد، حضرت فرمودند: روز پنجشنبه، اعمال[ بر رسول خدا و ائمه معصومین] عرضه می شود و اما روز چهارشنبه روزی است که در آن آتش آفریده شد و روزه سپری است در برابر آتش(بیان حکمت روزه در چهارشنبه ها به عنوان امری مستحب).

پی نوشت:

1. أربعاء هم به کسر و هم به فتح باء صحیح است.

2. مشهور استحباب روزه اولین چهارشنبه دهه دوم هر ماه قمری است(4 شنبه وسط ماه) نه مطلق چهارشنبه ها(مجمع الفائدة و البرهان مقدس اردبیلی، ج5، ص182).

3. باید توجه داشت که اصل روزه در کل سال مستحب است مگر روزهایی که نهی تحریمی یا تنزیهی به آن تعلق گرفته اما به هر تقدیر نسبت به روزهای خاصی سفارش شده است.

●*4 شنبه سفید؛ خلقت آتش؛ عذاب الهی

صبر ائمه و شیعیان

الکافی (ط - الإسلامیة)؛ ج‌2، ص93(کلینی:329)

- أَبُو عَلِیٍّ الْأَشعَرِیُّ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الوَشَّاءِ عَنْ بَعْضِ أَصحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّا صُبَّرٌ وَ شِیعَتُنَا أَصبَرُ مِنَّا قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ کَیفَ صَارَ شِیعَتُکُمْ أَصبَرَ مِنْکُمْ قَالَ لِأَنَّا نَصْبِرُ عَلَى مَا نَعلَمُ وَ شِیعَتُنَا یَصْبِرُونَ عَلَى مَا لَا یَعلَمُونَ.

امام صادق علیه السلام: ما صبور هستیم و شیعیان ما از ما صابرترند، راوی می گوید: فدایت شوم چگونه شیعیانتان از شما صبورترند؟ فرمودند: چون ما بر چیزی که می دانیم صبر می کنیم و شیعیانمان بر چیزی که نمی دانند صبر می کنند.

علامه مجلسی: صُبَّر جمع صابر است و منظور از اینکه شیعیان از ما صابرترند این است که صبر برای آنها سخت تر و دشوارتر است. از عبارت«چون ما بر آنچه می دانیم صبر می کنیم» چندین معنا قابل برداشت است که روشن ترین این معانی این است که ما(اهل بیت) بر چیزی که قبل از وقوع به نزول آن علم داریم صبر می کنیم و این مصیبت را آسان می کند ولی شیعیان ما که مصائب ناگهان بر آنها نازل می شود و قبل از وقوع به آن علم هم ندارند لذا برایشان سخت تر است.

مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول؛ ج‌8، ص143(علامه مجلسی:1110)

همراهی و بدرقه مهمان

وسائل الشیعة، ج‌12، ص226(حرعاملی:1104)

وَ فِی عُیُونِ الْأَخبَارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ البَغدَادِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَنبَسَةَ عَنْ دَارِمِ بْنِ قَبِیصَةَ وَ نُعَیْمِ بْنِ صَالِحٍ جَمِیعاً عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ: إِنَّ مِنْ حَقِّ الضَّیْفِ أَنْ تَمْشِیَ مَعَهُ- فَتُخْرِجَهُ مِنْ حَرِیمِکَ إِلَى البَابِ.

پیامبر(ص): از حقوق مهمان این است که او را تا دم درب منزل همراهی کنی.