الکافی (ط - الإسلامیة)؛ ج2، ص: 663
- عِدَّةٌ مِنْ أَصحَابِنَا عَنْ أَحمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ شَرِیفِ بْنِ سَابِقٍ عَنِ الفَضْلِ بْنِ أَبِی قُرَّةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا مِنْ مُؤْمِنٍ إِلَّا وَ فِیهِ دُعَابَةٌ قُلْتُ وَ مَا الدُّعَابَةُ قَالَ الْمِزَاحُ.
امام صادق علیه السلام: در هر مومنی شوخی و مزاح وجود دارد.
ملاصالح مازندرانی: مُزاح اسم است به معنای شوخی و مِزاح مصدر دیگر باب مفاعله است یعنی با هم شوخی کردن.
نهج البلاغة؛ حکمت450
وَ قَالَ علیه السلام مَا مَزَحَ إمروٌ مَزحَةً إِلَّا مَجَّ مِنْ عَقْلِهِ مَجَّةً.
امیر المومنین علیه السلام: هر انسانی که شوخی کند بخشی از عقل و وقار خود را بیرون انداخته است.
ملاصالح مازندرانی: یک وجه کلام مولا این است که از شوخی ای که وقار و هیبت شما را از بین می برد پرهیز کنید و اینکه پیامبر و حضرت علی گاهی شوخی و مزاح می کرده اند به خاطر مصلحت و خوش کردن حال مخاطبین و موانست با آنها بوده است.
مَجَّ یَمُجُّ: تف کردن، بیرون ریختن
مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول؛ ج2، ص: 321
عَلِیُّ بْنُ إِبرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ الْحُرِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ یُؤتَ الْحِکمَةَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْراً کَثِیراً فَقَالَ طَاعَةُ اللَّهِ وَ مَعْرِفَةُ الْإِمَامِ(الحدیث صحیح).
امام صادق علیه السلام: حکمت در این آیه "و به هر کس حکمت داده شود در واقع به او خیر کثیر داده شده است(بقره:269)" اطاعت خداوند و معرفت[ = شناخت] امام است.
مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول؛ ج1، ص: 51؛ علامه مجلسی
قوله تعالى" وَ مَنْ یُؤتَ الْحِکمَةَ فقد أُوتی خیرا کثیرا"
علامه مجلسی: لفظ حکمت یعنی محکم کاری. از امام صادق روایت شده است که مقصود از حکمت، اطاعت خدا و شناخت امام است و در روایتی دیگر اینگونه آمده است: مراد، شناخت امام و پرهیز از گناهان کبیره ای است که خداوند متعال وعده آتش نسبت به آنها داده است و در روایتی دیگر اینطور آمده است: منظور، معرفت و تفقه در دین است و هر کس فقیه بشود همو حکیم است و از پیامبر نقل شده است که : راس حکمت، ترس از خداست که در این حدیث مقصود، فهم و عقل است.
مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ج1، ص54؛ علامه مجلسی:1110)
.... یَا هِشَامُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى یَقُولُ فِی کِتَابِهِ إِنَّ فِی ذلِکَ لَذِکْرى لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ یَعْنِی عَقْلٌ وَ قَالَ وَ لَقَدْ آتَیْنا لُقمانَ الْحِکمَةَ قَالَ الفَهمَ وَ العَقلَ.
ای هشام! خداوند تعالی در کتابش می فرماید: در این تذکری است برای کسی که قلب دارد(ق:37)، مقصود خداوند از قلب، عقل است و در جای دیگر می فرماید: به لقمان حکمت دادیم(لقمان:12) و منظور از آن فهم و عقل است.
علامه مجلسی: مراد از قلب در اینجا جسم صنوبری ای که در درون انسان است، نیست بلکه مراد قوه ادراک خیر و شر و تمییز بین آن دو است که عقل نامیده می شود.
علل الشرائع؛ ج1، ص: 185(شیخ صدوق:381)
149 باب العلة التی من أجلها دفنت فاطمة ع باللیل و لم تدفن بالنهار
1 حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ أَحمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْکُوفِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ عِمرَانَ النَّخَعِیُّ عَنْ عَمِّهِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ عَنِ الحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمزَةَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع لِأَیِّ عِلَّةٍ دُفِنَتْ فَاطِمَةُ ع بِاللَّیْلِ وَ لَمْ تُدفَنْ بِالنَّهَارِ قَالَ لِأَنَّهَا أَوصَتْ أَنْ لَا یُصَلِّیَ عَلَیهَا رِجَالٌ [الرَّجُلَانِ].
راوی می گوید: از امام صادق پرسیدم چرا حضرت فاطمه شبانه دفن شد و در روز دفن نشد؟ حضرت فرمودند: چون ایشان وصیت کرده بودند که دیگران بر او نماز نخوانند.
پیروزی و شکست جنبش فاطمی (۲)
استاد شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر:
جنبش فاطمی به یک معنا شکست خورد و به معنای دیگر پیروز شد...
پیروزی مبارزه فاطمه از این جهت بود که حقیقت را به نیرویی توانمند مجهز نمود و به توان جاودانگی آن در میدان کارزار مکتبی، توانی تازه افزود. او این پیروزی را به طور کلی در همه آن حرکت و به طور ویژه در گفت وگوی با صدیق و فاروق هنگام دیدار خاص آن دو تن با وی به ثبت رساند، آن گاه که به آن دو گفت: «آیا اگر سخنی از رسول خدا صلی‌الله علیه وآله و سلم برایتان نقل کنم، آن را صحیح می شمارید و به آن عمل می‌کنید؟» گفتند: «آری.» گفت: «به خداوند سوگندتان می دهم! آیا از رسول خدا صلی‌الله‌علیه وآله و سلم نشنیدید که فرمود: خشنودی فاطمه از خشنودی من و خشم او از خشم من است. پس هر که فاطمه را دوست بدارد، با من دوستی ورزیده و هر که او را خشنود سازد، مرا خشنود ساخته و هر که وی را به خشم آورد، مرا به خشم آورده است؟»(1) آن دو گفتند: «آری؛ این سخن را از رسول خدا صلی‌الله‌علیه وآله و سلم شنیده‌ایم.» فاطمه گفت: «پس خدا و فرشتگانش را گواه می‌گیرم که شما مرا خشمگین ساختید و خشنودم نکردید و هر گاه به دیدار رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم روم، نزد وی از شما دو تن گلایه خواهم نمود»(2).
این گفتار فاطمه نشان می دهد که وی تا چه میزان اهتمام داشت که اعتراض خود به آن دو طرف دعوا را تحکیم و تثبیت نماید و خشم و کینه‌اش را نسبت به آن دو آشکار سازد. هدف او از این اهتمام این بود که از این مبارزه به نتیجه‌ای دست یابد که ما در صدد بررسی آن و دستیابی به دیدگاهی خاص درباره آن نیستیم؛ زیرا این سخن از قلمرو عنوان این بحث بیرون است و نیز شأن خلیفه را برتر از آن می شمریم که با او وارد چنین مناقشاتی شویم. ما این سخن را فقط از آن روی می نگاریم که اندیشه های فاطمه علیها‌السلام و دیدگاه او را توضیح دهیم. او بر این باور بود که رهاوردش از این مبارزه، پیروزی قطعی با معیار عقیده و دین بود. مقصودم آن است که صدیق با خشمگین کردن فاطمه، سزاوار خشم خدا و رسولش شد و با آزار دادنش آن دو را آزرد؛ زیرا خدا و رسولش با خشم او به خشم می آیند و با رنجش وی رنجیده می شوند. این همان است که در سخن صحیح پیامبر به تصریح آمده است. بدین سان، روا نبود که وی خلیفه خدا و رسولش باشد؛ چرا که خداوند فرموده است:
«وَمَا کانَ لَکمْ أنْ تُؤْذُواْ رَسُولَ اللهِ وَلاَ أنْ تَنْکحُواْ أزْواجَهُ مِن بَعْدِهِ أبَداً إنَّ ذَلِکمْ کانَ عِندَ اللهِ عَظیماً؛ شما حق ندارید رسول خدا را برنجانید و مطلقاً نباید زنانش را پس از مرگ او به نکاح خود درآورید؛ چرا که این نزد خدا همواره [گناهی] بزرگ است» (احزاب: ۵۳)
«إنَّ الَّذِین یؤْذُون اللهَ وَرَسُولهُ لَعَنَهُمُ اللهُ فِی الدُّنْیا وَالآخِرَةِ وَأعَدَّ لَهُمْ عَذَاباً مُهِیناً؛ همانا آنان که خدا و رسولش را بیازارند، خداوند در دنیا و آخرت لعنتشان کند و برای ایشان عذابی خوار کننده فراهم سازد» (احزاب: ۵۷)
«وَالَّذِینَ یؤْذُونَ رَسُولَ اللهِ لَهُم عَذابٌ ألِیمٌ؛ آنان که رسول خدا را بیازارند، ایشان را عذابی دردناک است» (توبه: ۶۱».
«یا أیها الَّذین آمنوا لاَ تَتَوَلَّواْ قَوْماً غَضِبَ اللهُ عَلَیهِمْ؛ ای ایمان آوردگان! سرپرستی مردمی که خداوند بر آنان خشم گرفته را بر خود نپذیرید» (ممتحنه: ۱۳».
«ومَنْ یحلِلْ عَلَیهِ غَضَبِی فَقَد هوی؛ هر که خشم من بر او فرود آید، در ورطه هلاکت افتاده است» (طه: ۸۱)».
1. صحیح بخاری، ج۵، ص۸۳، باب ۴۳، حدیث ۲۳۲.
2. صحیح بخاری، ج۵، ص۵؛ و ج۶، ص۱۹۶.
فدک در تاریخ (در دست انتشار)
کانال تلگرام پژوهشگاه تخصصی شهید صدر:
🆔 https://telegram.me/shahidsadr
مصباح المتهجد، ج1، ص401(شیخ طوسی:460)
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى الصِّدِّیقَةِ فَاطِمَةَ الزَّکِیَّةِ حَبِیبَةِ حَبِیبِکَ وَ نَبِیِّکَ وَ أُمِّ أَحِبَّائِکَ وَ أَصْفِیَائِکَ الَّتِی انتَجَبتَهَا وَ فَضَّلتَهَا وَ اختَرتَهَا عَلَى نِسَاءِ العَالَمِینَ اللَّهُمَّ کُنِ الطَّالِبَ لَهَا مِمَّنْ ظَلَمَهَا وَ استَخَفَّ بِحَقِّهَا وَ کُنِ الثَّائِرَ اللَّهُمَّ بِدَمِ أَوْلَادِهَا اللَّهُمَّ وَ کَمَا جَعَلتَهَا أُمَّ أَئِمَّةِ الْهُدَى وَ حَلِیلَةَ صَاحِبِ اللِّوَاءِ وَ الکَرِیمَةَ عِندَ المَلَإِ الْأَعلَى فَصَلِّ عَلَیهَا وَ عَلَى أُمِّهَا خَدِیجَةَ الْکُبرَى صَلَاةً تُکْرِمُ بِهَا وَجهَ أَبِیهَا مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ تُقِرُّ بِهَا أَعْیُنَ ذُرِّیَّتِهَا وَ أَبْلِغْهُمْ عَنِّی فِی هَذِهِ السَّاعَةِ أَفضَلَ التَّحِیَّةِ وَ السَّلَامِ.
حلیلة: همسر. ثائر: خون خواه
همانطور که به مناسبت فاطمیه اول عرض شد چندین نقل در مورد تاریخ شهادت حضرت فاطمه بعد از پیامبر وجود دارد: 75 روز، 90 روز، 95 روز و 120 روز. خلاصه در ولادت و شهادت و مدت عمر شریف حضرت اندک اختلافی وجود دارد.
پیامبر عظیم الشان(ص) در 28 صفر سال 11 هجری از دنیا رحلت فرمودند(و طبق نقلی: شهید شدند) و لذا طبق قول اول(75 روز) شهادت حضرت فاطمه در 13 جمادی الاولی خواهد بود. و طبق روایتِ 90 روز در 28 جمادی الاولی و طبق نقلِ 95 روز در 3 جمادی الاخری سال 11 هجری خواهد بود.
در نقل 120 روز در إعلام الوری طبرسی عمر شریف حضرت 23 سال ذکر شده است.
پیامبر اعظم(ص) در سن 40 سالگی به پیامبری مبعوث شدند و حضرت فاطمه در سال 5 بعثت متولد شدند و تا 8 سالگی یعنی آغاز هجرت پیامبر به مدینه و پایان 13 سال تبلیغ پیامبر، در مکه بودند و بعد از آن تا ماههای آغازین سال 11 هجری در مدینه بودند که به دست اشرار و اشقیاء و در دفاع از ولایت به شهادت رسیدند و شبانه دفن شدند، لذا عمر شریف حضرت تقریبا 18 سال است.
ترتیب ماههای قمری: محرم، صفر، ربیع الاول، ربیع الثانی، جمادی الاولی، جمادی الاخری،رجب، شعبان، رمضان، شوال، ذی القعده، ذی الحجه.
مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ج1، ص58( محمد باقر مجلسی:1110)
... یَا هِشَامُ نَصْبُ الحَقِّ لِطَاعَةِ اللَّهِ وَ لَا نَجَاةَ إِلَّا بِالطَّاعَةِ وَ الطَّاعَةُ بِالْعِلْمِ وَ الْعِلْمُ بِالتَّعَلُّمِ وَ التَّعَلُّمُ بِالعَقْلِ یُعتَقَدُ وَ لَا عِلمَ إِلَّا مِنْ عَالِمٍ رَبَّانِیٍّ وَ مَعْرِفَةُ الْعِلْمِ بِالعَقْلِ.
ای هشام! قراردادن حق [از طریق ارسال رسل و انزال کتب] برای این است که خدا اطاعت شود و تنها راه نجات اطاعت است و اطاعت منوط به علم است و علم با یادگیری است و یادگیری با عقل گره خورده است [ و با آن محکم میشود] و علم تنها از عالم ربانی ناشی میشود و شناخت علم ( عالم) با عقل است.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج75، ص: 336
امام رضا علیه السلام، فرمود:
عقل شخص کامل نمیشود مگر در او ده امتیاز باشد:
1. امید بخیر و نیکى او برود.
2. از شر او در امان باشى.
3. کار خوب اما کم دیگران را زیاد مىانگارد.
4. کار خوب اما زیاد خود را کم میشمارد.
5. از تقاضا و درخواست نیاز دیگران خسته نمیشود.
6. و در طول زندگى از طلب علم ملول نمیگردد.
7. فقر در راه خدا برایش بهتر است از ثروت.
8. خوارى در راه خدا محبوبتر است نزد او از عزت در راه دشمن خدا.
9. گمنامى برایش لذت بخشتر از شهرت است.
10. سپس فرمود اما دهم چه دهمى! عرض کردند دهمى چیست؟ فرمود دهمى اینست که با هر کس برخورد کرد بگوید او بهتر از من و پرهیزکارتر است؛ زیرا مردم دو نوعند، یک دسته واقعا بهتر و پرهیزکارتر از اویند و یک دسته بدتر و پستتر. وقتى شخصى را دید که از او بدتر و پستتر است بگوید شاید خوبى او در باطن است و این پنهان بودن خوبیش بنفع اوست و خوبى من آشکار است که این بضرر من است. اما وقتى کسى را دید که از او بهتر و پرهیزکارتر است در مقابلش تواضع مینماید تا باو برسد که اگر چنین بود، مقامى ارجمند یافته و واقعا به خیر و صلاح رسیده و به نیکى یاد میشود و برتر اهل زمان خویش میگردد
